рдХुрд▓ рдкेрдЬ рджृрд╢्рдп

рдЧुрд░ुрд╡ाрд░, 3 рдЕрдХ्рддूрдмрд░ 2024

ЁЯЩЛ"рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рд╕ंрдШрднाрд╡рдиा ЁЯЩЛрдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓

 рдк्рд░рдХाрд╢рдХ рдХा рдк्рд░рд╕्рддुрддीрдХрд░рдг

рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा ​​рдеा рдХि рд╕рдоाрдЬ рддрдеा рднाрд░рдд рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдЗрд╕рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЬीрд╡рди рдЧрдарди рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдЕрдиुрдкाрд▓рди  рдЕрдерд╡ा рд╕рдоुрдЪिрдд рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рд╣ी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рднाрд░рдд рдоें рдоिрд▓рдХрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдХा рдиिрддांрдд рдЕрднाрд╡ рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдкрдд्рд░ों рдФрд░ рднाрд╖рдгों рдоें рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдоें рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рдФрд░ рд╕ंрдШ рдХे рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдиिрд░्рджेрд╢ рднी рджिрдП। рдЙрдирдХे рдк्рд░ेрд░рдХ рднाрд╖рдгों рдХे рдЕंрд╢ рдпрд╣ां рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ीрдд рд╣ैं।

рдоुрдЭे рдЖрд╢ा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдкुрд╕्рддिрдХा рдЙрди рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░ेрдЧी рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ेрдЧी рдЬो рджेрд╢ рдХे рдХाрдо рдоें рд▓рдЧ рд░рд╣े рд╣ैं।

рдпрд╣ рдкुрд╕्рддिрдХा рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╕ेрд╡ा рд╕рдоिрддि, рдЧुंрдЯूрд░ рдЬिрд▓ा рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкुрд╕्рддрдХ- ' Vivekananda on Organization and Organized Work' (рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдСрди рдСрд░्рдЧрдиाрдЗрдЬेрд╢рди рдПंрдб рдСрд░्рдЧрдиाрдЗрдЬ्рдб рд╡рд░्рдХ/рд╢्рд░ी рдмी.рдПрд╕.рдЖрд░. рдЕंрдЬрдиेрдпुрд▓ु рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдХрд▓िрдд।  рдк्рд░рдХाрд╢рдХ рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╕ेрд╡ा рд╕рдоिрддि рдмाрдкрддрд▓ा - 522 101) рдХी рдорджрдж рд╕े рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рдзрди्рдпрд╡ाрдж।

рдк्рд░рдХाрд╢рдХ

рджिрд╕ंрдмрд░ 2019

============

рд╡िрд╖рдпрд╕ूрдЪी


1)рд╕ंрдЧрдарди

2) рдпोрдЧ्рдп рдХाрд░्рдпрдмрд▓

3) рдХुрдЫ рдЪेрддाрд╡рдиी рд╕ंрдХेрдд

4) рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг

5) рдпोрдЬрдиा рдХा рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди

6) рд▓ोрдХ рдХрд▓्рдпाрдг

=======

рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рд╕ंрдШрднाрд╡рдиा 

[рд╕ंрдЧрдарди рдФрд░ рд╕ंрдЧрдаिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдкрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╡िрдЪाрд░]

[Swami Vivekananda's views on organization and organized effort]  

1. 

рд╕ंрдЧрдарди 

" рдПрдХ Organized Society рдЪाрд╣िрдпे। рддुрдо рд▓ोрдЧ рд╕ंрдШрдмрдж्рдз рд╣ो рдЬाрдУ, рддो рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рдмाрдд рд╣ोрдЧी। рдирдпे рдкрде- ['Be and Make'] рдХी рдЦोрдЬ рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣ рдПрдХ рдмреЬी рдмाрдд рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЙрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдФрд░ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдФрд░ рд╕ुрди्рджрд░ рдмрдиाрдиा рдЙрддрдиा рд╣ी рдХрдаिрди рдХाрд░्рдп рд╣ै। " (рдЦंрдб-рек/рейреиреп-рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ 1895) 

"рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рд╕ंрд╣िрддा рдХी рдПрдХ рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рдЛрдЪा рдпाрдж рдЖ рдЧрдпी, рдЬिрд╕рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै - 'рд╕ंрдЧрдЪ्рдЫрдз्рд╡ं рд╕ंрд╡рджрдз्рд╡ं рд╕ं рд╡ो рдордиांрд╕ि рдЬाрдирддाрдо्।  рджेрд╡ा рднाрдЧं рдпрдеा рдкूрд░्рд╡े рд╕рдЮ्рдЬाрдиाрдиा рдЙрдкाрд╕рддे।' - рд╣рдо рд╕рдм рдПрдХ рд╕ाрде рдЪрд▓ें, рдЖрдкрд╕ рдоें рд╕ंрд╡ाрдж рдХрд░ें, рд╣рдоाрд░े рдорди рдПрдХрдордд рд╣ों। рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рдоें [рджेрд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдЖрдЪाрд░्рдпрджेрд╡ рдХे рдпुрдЧ рдоें] рдПрдХрдордд рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рджेрд╡рддा рд▓ोрдЧ рдпрдЬ्рдЮ рдоें рдЕрдкрдиा -рдЕрдкрдиा рднाрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ुрдП рдеे। рджेрд╡рдЧрдг рдордиुрд╖्рдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдкाрд╕рдиा рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдмрдиे рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдПрдХрдЪिрдд्рдд рдеे ! рдПрдХрдордд рд╣ो рдЬाрдиा рд╣ी рд╕рдоाрдЬ рдЧрдарди рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рд╣ै। " ('рднाрд░рдд рдХा рднрд╡िрд╖्рдп' рдЦंрдб рел,рдкृрд╖्рда -резрепреи)  

" рднाрд░рдд рдоें рдЬिрд╕ рдПрдХ рдЪीрдЬ рдХा рд╣рдордоें рдЕрднाрд╡ рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣ै рдПрдХрддा рддрдеा рд╕ंрдЧрдарди-рд╢рдХ्рддि, рдФрд░ рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдзाрди рдЙрдкाрдп рд╣ै рдЖрдЬ्рдЮा-рдкाрд▓рди ! Remember it is the person, the life, which is the secret of power — nothing else. рдпाрдж рд░рдЦो - рдордиुрд╖्рдп (the person-рдкैрдЧрдо्рдмрд░) рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЬीрд╡рди рд╣ी рд╢рдХ्рддि рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рд╕िрд╡ाрдп рдЕрди्рдп рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं। " (рдбॉреж рдирди्рдЬुрди्рджा рд░ाрд╡ рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ -резрек рдЕрдк्рд░ैрд▓,резреорепрем)

" рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рд╣ी рдЬрдЧрдд рдоें рдЕрдоोрдШ рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рдпрджि рднाрд░рдд рдХो рдорд╣ाрди рдмрдиाрдиा рд╣ै, рдЙрд╕рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдЙрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ рдмрдиाрдиा рд╣ै, рддो рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рд╕ंрдЧрдарди рдХी, рд╢рдХ्рддि-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдФрд░ рдмिрдЦрд░ी рд╣ुрдИ рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХो рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░ рдЙрд╕рдоें рд╕рдорди्рд╡рдп рд▓ाрдиे рдХी। " ('рднाрд░рдд рдХा рднрд╡िрд╖्рдп' рдЦंрдб рел,рдкृрд╖्рда резрепрез -резрепреи) 

" рд╣рдоें рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╕рдорди्рд╡рдп  рдХिрд╕ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЧрдаिрдд рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрд╖рдп рд╕े рдЬुреЬे рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рднी рдирд╣ीं , рдмрд▓्рдХि рдРрд╕ा рдХेрд╡рд▓ рднौрддिрдХ рдкрд╣рд▓ू рдХो рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдХрд░ рдХрд░рдиा рд╣ै। [Be and Make' рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рднाрд░рдд рдХे рдЧाँрд╡ -рдЧाँрд╡ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП ??]  рдПрдХ рдЬोрд░рджाрд░ рдк्рд░рдЪाрд░-рдХाрд░्рдп рдХा рд╕рдоाрд░рдо्рдн рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдПрдХ рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд╕ंрдЧрдарди-рдХाрд░्рдп рдоें рдЬुрдЯ рдЬाрдУ।"- (рейреж рдирд╡рдо्рдмрд░, резреорепрек рдХो рдЖрд▓ाрд╕िंрдЧा рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░) 

" рд╕ंрдЧрдарди рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╢्рд░рдо рдХा рд╡िрднाрдЬрди। рд╣рд░ рдХोрдИ рдЕрдкрдиे рд╣िрд╕्рд╕े рдХा рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै, рдФрд░ рд╕рднी рд╣िрд╕्рд╕े рдПрдХ рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд╕рдорди्рд╡рдп (harmony-рдПрдХрддा, рд╕рдорд░рд╕рддा, рдордзुрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдз) рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। " [рдЖрд▓рдордмрдЬाрд░ рдорда рдХे рдЧुрд░ुрднाрдЗрдпों рдХो рд▓िрдЦिрдд। " рдЦंрдб ??? ]

[The term organisation means division of labour. Each does his own part, and all the parts taken together express an ideal of harmony. . ..]

[ржпে ржХোржиোрж░ূржк рж╣োржХ , рж╕ংржШেрж░ ржпাрж╣াрждে ржжৃрзЭ ржк্рж░рждিрж╖্ржаা ржУ ржЙржи্ржирждি рж╣ржЗрждে ржкাрж░ে , рждাрж╣া ржХрж░িрждেржЗ рж╣ржЗржмে ; ржЖрж░ ржЖржорж░া ржЗрж╣াрждে ржиিрж╢্ржЪрзЯржЗ ржХৃрждржХাрж░্ржп рж╣ржЗржм -ржиিрж╢্ржЪрзЯржЗ। -рж╕্ржмাржоী ржмিржмেржХাржиржи্ржж /(ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкৃрж╖্ржаা рзирзирзз) ]   

" рдкुрд░ुрд╖ рддрдеा рдиाрд░ी (M/F), рджोрдиों рд╣ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं। рдЖрдд्рдоा рдоें рдиाрд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рдХा рднेрдж рдирд╣ीं рд╣ै। рд╣рдЬाрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкुрд░ुрд╖ рддрдеा рдиाрд░ी рдЪाрд╣िрдП, рдЬो рдЕрдЧ्рдиि рдХी рддрд░рд╣ рд╣िрдоाрд▓рдп рд╕े рдХрди्рдпाрдХुрдоाрд░ी рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ी рдз्рд░ुрд╡ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдгी рдз्рд░ुрд╡ рддрдХ рддрдоाрдо рджुрдиिрдпा рдоें реЮैрд▓ рдЬाрдпेंрдЧे। рд╣рдоें рд╕ंрдЧрдарди рдЪाрд╣िрдП, рдЖрд▓рд╕्рдп рдХो рджूрд░ рдХрд░ рджो। рдлैрд▓ो ! рдлैрд▓ो! рдЕрдЧ्рдиि рдХी рддрд░рд╣ рдЪाрд░ों рдУрд░ рдлैрд▓ рдЬाрдУ। " (рдЧ्рд░ीрд╖्рдо резреорепрек рдоें рдЖрд▓рдордмाрдЬाрд░ рдорда рдХे рдЧुрд░ुрднाрдЗрдпों рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ ) 

" рдд्рдпाрдЧी рд╣ुрдП рдмिрдиा рддेрдЬрд╕्рд╡िрддा рдирд╣ीं рдЖрдиे рдХी। рдХाрд░्рдп рдЖрд░рдо्рдн рдХрд░ рджो। рджूрд╕рд░ों рдоें рдЬाрдЧृрддि рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ो, рдпрд╣ी рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдХाрдо рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рднी рдЬाрдУ, рд╡рд╣ीं рддुрдо्рд╣ें рдПрдХ рд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдЪाрд░-рдХेрди्рдж्рд░ рдЦोрд▓рдиा рд╣ोрдЧा। рддрднी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрдПрдЧा। " (рдкрдд्рд░ाрд╡рд▓ी -реирел рд╕िрддрдо्рдмрд░, резреорепрек)

" рдкूрд░्рдг рдиिрд╖्рдХрдкрдЯрддा, рдкрд╡िрдд्рд░рддा, рд╡िрд╢ाрд▓ рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдЬрдпी рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि। рдЗрди рдЧुрдгों рд╕े рд╕рдо्рдкрди्рди рдоुрдЯ्рдаी рднрд░ рдЖрджрдоिрдпों рдХो рдпрд╣ рдХाрдо рдХрд░рдиे рджो рдФрд░ рд╕ाрд░े рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा।" (рдЦंрдб -рек/рдкेрдЬ -реиренрел , рдИреж рдЯीреж рд╕्рдЯрд░्рдбी рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░-24 рдЕрдк्рд░ैрд▓,1895)  

" рди рд╕ंрдЦ्рдпा-рд╢рдХ्рддि, рди рдзрди, рди рдкाрдг्рдбिрдд्рдп, рди рд╡ाрдХрдЪाрддुрд░्рдп, рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдкрд╡िрдд्рд░рддा, рд╢ुрдж्рдз рдЬीрд╡рди , рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдоें рдЕрдиुрднूрддि, рдЖрдд्рдорд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХो рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ेрдЧी।" рек/рейремрем 

["рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢ рдоें рд╕िंрд╣ рдЬैрд╕ी рджрд╕-рдмाрд░рд╣ рдЖрдд्рдоाрдпें рд╣ोрдиे рджो, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдмрди्рдзрди рддोреЬ рдбाрд▓े рд╣ैं , рдЬिрди्рд╣ोंрдиे 'рдЕрдирди्рдд' рдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै, рдЬिрдирдХा рдЪिрдд्рдд рдм्рд░рд╣्рдордиुрд╕рди्рдзाрди рдоें рд▓ीрди рд╣ै, рдЬो рди рдзрди рдХी рдЪिрди्рддा рдХрд░рддे рд╣ैं , рди рдмрд▓ рдХी , рди рдиाрдо рдХी - рдФрд░ рдпे рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ी рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рд╣िрд▓ा рдбाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ोंрдЧे। рдпрд╣ी рд░рд╣рд╕्рдп рд╣ै। рдкрддंрдЬрд▓ि рдХрд╣рддे рд╣ैं - "рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рд╕рдорд╕्рдд рдЕрд▓ौрдХिрдХ рджैрд╡ी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рд▓ोрдн рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै, рддрднी рдЙрд╕े рдзрд░्рдордоेрдШ рдиाрдордХ рд╕рдоाрдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддा рд╣ै , рд╡рд╣ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдмрди рдЬाрддा рд╣ै , рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рддрдж्рд░ूрдк рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддा рд╣ै। " (рек/ рейрейрем рдкрдд्рд░ 9 рдЕрдЧрд╕्рдд 1895/рд╕्рдЯрд░्рдбी рдХो рд▓िрдЦिрдд) ] 

" рдЪрдЯ्рдЯाрди рдХी рддрд░рд╣ рджृреЭ рд░рд╣ो। рд╕рдд्рдп рдХी рд╣рдоेрд╢ा рдЬрдп рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рд╕рди्рддाрди рдиिрд╖्рдХрдкрдЯ рдПрд╡ं рд╕рдд्рдпрдиिрд╖्рда рд░рд╣े, рд╢ेрд╖ рд╕рдмрдХुрдЫ рдаीрдХ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рд╢ाрдпрдж рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЙрд╕рдХा рдлрд▓ рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬीрд╡िрдд рди рд░рд╣ें; рдкрд░рди्рддु рдЬैрд╕े рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╣рдо рдЬीрд╡िрдд рд╣ैं, рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рд╕рди्рджेрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рджेрд░ рдпा рд╕рдмेрд░ рдЗрд╕рдХा рдлрд▓ рдЕрд╡рд╢्рдп рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдЧा।  рднाрд░рдд рдХो рдирд╡ рд╡िрдж्рдпुрдд् -рд╢рдХ्рддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдзрдордиी рдоें рдирд╡ीрди рд╕्рдлूрд░्рддि рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рд╕рдХे। рдпрд╣ рдХाрдо рд╣рдоेрд╢ा рдзीрд░े рдзीрд░े рд╣ुрдЖ рд╣ै рдФрд░ рд╣ोрдЧा। рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдерднाрд╡ рд╕े рдХाрдо рдХрд░рдиे рдоें рд╕рди्рддुрд╖्рдЯ рд░рд╣ो рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдк्рд░рддि рд╕рджा рд╕рдЪ्рдЪे рд░рд╣ो। рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╢ुрдж्рдз рджृреЭ рдФрд░ рдиिрд╖्рдХрдкрдЯ рд░рд╣ो , рд╢ेрд╖ рд╕рдм рдХुрдЫ рдаीрдХ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдкрд╡िрдд्рд░ рдмрдиो, рдИрд╢्рд╡рд░ рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦो, рд╣рдоेрд╢ा рдЙрд╕ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд░рд╣ो - рдлिрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд╕рдм рдаीрдХ рдЬाрдпेрдЧा - рдХोрдИ рднी рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХुрдЫ рди рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा। " (рей/рейрекрек-рдЕрд▓рд╕िंрдЧा рдХो рдкрдд्рд░ 1894 ) 

" рдХिрд╕ीрдХो рдЙрд╕рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд╣рддोрдд्рд╕ाрд╣ рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдкूрд░्рдгрддः рдкрд░िрдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджो। рдЬрдмрддрдХ рд╡े рд╕рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं , рддрдм рддрдХ рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдп рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो; рдФрд░ рдЬрдм рдХрднी рддुрдордХो рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдп рдоें рдХोрдИ рдЧрд▓рддी рдирдЬрд░ рдЖрдпे , рддो рдирдо्рд░рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЧрд▓рддी рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХो рд╕рдЬрдЧ рдХрд░ рджो। рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╣ी рд╕рдм рджोрд╖ों рдХी рдЬреЬ рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рд╕ंрдЧрдарди рдХो рд╡िрдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдоें рдЗрд╕рдХा рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рд╣ाрде рд╣ै। "(рек/рейрезрел- рд▓ेрдЯрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж 1895) 

==========

2. 

рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдПрд╡ं рдпोрдЧ्рдп/рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЪाрд▓рдХ рджрд▓

'Trained and Qualified Crew'

[" It is the Duty of the Teacher always to turn the "right sort" out of the most "unrighteous sort" of persons. "- рдЕрдд्рдпрди्рдд 'рдЕрдиुрдкрдпुрдХ्рдд' рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें рд╕े 'рдЙрдкрдпुрдХ्рдд' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рд╣ी рдЖрдЪाрд░्рдпрджेрд╡ (рдЬीрд╡рди्рдоुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ, рдиेрддा рдпा рдкैрдЧрдо्рдмрд░) рдХा рд╕рджा рд╕े рдХрд░्рддрд╡्рдп рд░рд╣ा рд╣ै।"рдкрдд्рд░ 25 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1895, рд╢्рд░ीрдорддी рдУрд▓ी рдмुрд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд/рдЦंрдб рек/рдкेрдЬреиренрео / рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╢्рд░ीрдорддी рдУрд▓ीрдмुрд▓ рдХो рдоाँ рдХрд╣рддे рдеे।]

" рдиेрддृрдд्рд╡ : рд▓ीрдбрд░ी рдХрд░рдиा рдмреЬा рдХрдаिрди рдХाрдо рд╣ै - рджाрд╕рд╕्рдп рджाрд╕ः - 'рджाрд╕ों рдХा рджाрд╕' рдФрд░ рд╣рдЬाрд░ों рдЖрджрдоिрдпों рдХा рдорди рд░рдЦрдиा। 'jealousy and selfishness ' - рдИрд░्рд╖्рдпा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рдЬрдм рдЬрд░ा рднी рди рд╣ो, рддрднी рддुрдо рдиेрддा рдмрди рд╕рдХрддे рд╣ो।" (рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░-1894, рдЦंрдб рей/рейремреж) 

"  рдЬो рд╕рдмрдХा рджाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ी рдЙрдирдХा рд╕рдЪ्рдЪा рд╕्рд╡ाрдоी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдк्рд░ेрдо рдоें рдКँрдЪ -рдиीрдЪ рдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдХрднी рдиेрддा рдирд╣ीं рдмрди рд╕рдХрддा। рдЬिрд╕рдХे рдк्рд░ेрдо рдХा рдХोрдИ рдЕрди्рдд рдирд╣ीं рд╣ै , рдЬो рдКँрдЪ -рдиीрдЪ рд╕ोрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП, рдХрднी рдирд╣ीं рд░ुрдХрддा, рдЙрд╕рдХे рдЪрд░рдгों рдоें рд╕ाрд░ा рд╕ंрд╕ाрд░ рд▓ोрдЯ рдЬाрддा рд╣ै। " (рдЦंрдб рек/рекрежреи -,27 рдЕрдк्рд░ैрд▓,1896 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ / рдЖрд▓рдордмрдЬाрд░ рдорда рдХे рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ुрднाрдЗрдпों рдХो рд▓िрдЦिрдд)

" рдпрджि рддुрдо рд╢ाрд╕рдХ рдмрдирдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ो, рддो рд╕рдмрдХे рджाрд╕ рдмрдиो। рдпрд╣ी рд╕рдЪ्рдЪा рд░рд╣рд╕्рдп рд╣ै। рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╡рдЪрди рдпрджि рдХрдаोрд░ рднी рд╣ोंрдЧे, рддрдм рднी рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдк्рд░ेрдо рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рджिрдЦाрдпेрдЧा। рдордиुрд╖्рдп рдк्рд░ेрдо рдХो рдкрд╣рдЪाрдирддा рд╣ै, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рднी рднाрд╖ा рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ो।  " (рдЦंрдб 2/рейрелреп / рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд। ) 

[ржХрждржХржЧুрж▓ো ржЪেрж▓া ржЪাржЗ -fiery young men (ржЕржЧ্ржиিржоржи্рж░ে ржжীржХ্рж╖িржд ржпুржмржХ) ржмুржЭрждে ржкাрж░рж▓ে ? - intelligent and brave (ржмুржж্ржзিржоাржи ржУ рж╕াрж╣рж╕ী), ржпржоেрж░ ржоুржЦে ржпেрждে ржкাрж░ে , рж╕াঁрждাрж░ ржжিрзЯে рж╕াржЧрж░ ржкাрж░ে ржпেрждে ржк্рж░рж╕্рждুржд। Hundreds (рж╢ржд рж╢ржд) ржП рж░ржХржо ржЪাржЗ , ржоেрзЯে ржоржж্ржж both (ржжুржЗ) ржк্рж░াржиржкржиে рждাрж░ржЗ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░। 1894 рдЖрд▓рдо рдмрдЬाрд░ рдорда рдХे рдЧुрд░ुрднाрдИ ] 

" рдпाрдж рд░рдЦो рдХि рди рдзрди рдХा рдХोрдИ рдоूрд▓्рдп рд╣ै, рди рдиाрдо рдХा, рди рдпрд╢ рдХा, рди рд╡िрдж्рдпा рдХा -рдХेрд╡рд▓ рдЪрд░िрдд्рд░ рд╣ी рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдХे рджुрд░्рднेрдж्рдп рдкрдд्рдерд░ рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдХो рдЪीрд░ рдХрд░, рдЙрд╕рдХे рднीрддрд░ рд╕े рдЧुрдЬрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। " (рдЦंрдб реи/рейремрей /1894 рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рдкрдд्рд░।)

" рдн्рд░ाрддृрдЧрдг (рднाрдИрдпों), рдмिрдиा рд╡िрд░ोрдз рдХे рдХोрдИ рднी рдЕрдЪ्рдЫा рдХाрдо рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рдЬो рдЕрди्рдд рддрдХ рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рд╣ी рд╕рдлрд▓рддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। [рдЬो рдЕрдоृрдд рдоिрд▓рдиे рддрдХ рд╕ाрдЧрд░рдоंрдерди рдХрд░рддे рд╣ैं -рдЕрд╡рд╢्рдп рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं।] (рдЦंрдб реи/рейрекреи /9 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1894 рдХो рдЖрд▓ा рд╕िंрдЧा рдкेрд░ुрдорд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░।)   

" рдоैंрдиे рдЕрдкрдиे рдЬैрд╕े рдХ्рд╖ुрдж्рд░ рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै рдХि рдЙрдд्рддрдо рд▓рдХ्рд╖्рдп, рдиिрд╖्рдХрдкрдЯрддा рдФрд░ рдЕрдирди्рдд рдк्рд░ेрдо рд╕े  рд╡िрд╢्рд╡-рд╡िрдЬрдп рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдРрд╕े рдЧुрдгों рд╕े рд╕рдо्рдкрди्рди рдПрдХ рднी рдордиुрд╖्рдп рдХрд░ोреЬो рдкाрдЦрдг्рдбी рдПрд╡ं рдиिрд░्рджрдпी рдордиुрд╖्рдпों рдХी рджुрд░्рдмुрдж्рдзि рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। " (рдЦंрдб рем/рейрежрен/рд╢्рд░ीрдорддी рд╕рд░рд▓ा рдШोрд╖ाрд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд -6 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1897) 

 "рдЪिрдд्рдд рдоें рдЕрд╣ंрдХाрд░ рди рдЖрдиे рдкाрд╡े, рдПрд╡ं рд╣्рд░рджрдп рд╕े рдк्рд░ेрдо рджूрд░ рди рд╣ोрдиे рдкाрд╡े। рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдиाрд╢ рд╣ोрдиा рдХ्рдпा рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै ? рдоा рднै: ! рдоा рднै:! рдЬрдп рдХाрд▓ी , рдЬрдп рдХाрд▓ी ! рд╡िрдкрдд्рддि рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рджूрд░ рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै। (рдЦंрдб -рен/ рейрепрез- 20 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1899.рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд)

" рдпрджि рддुрдо рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддिрдо рд╕ाँрд╕ рднी рд▓े рд░рд╣े рд╣ो, рддो рднी рди рдбрд░рдиा। рд╕िंрд╣ рдХी рд╢ूрд░рддा рдФрд░ рдкुрд╖्рдк рдХी рдХोрдорд▓рддा рдХे рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рддे рд░рд╣ो। " (рдЦंрдб рек-рейреиреж / 1895 рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд।)

" рдорди рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрдо рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рдЕрдд्рдпрди्рдд рдоूрд░्рдЦ рд╡्рдпрдХ्рддि рднी рдЙрд╕े рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╕рдм рдХाрдоों рдХो рдЬो рдЕрдкрдиे рдорди рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдиा рд▓ेрддा рд╣ै, рд╡рд╣ी рдмुрдж्рдзिрдоाрди рд╣ै। рдХोрдИ рднी рдХाрдо рдЫोрдЯा рдирд╣ीं рд╣ै, рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╕рдмрдХुрдЫ рдмрдЯрдмीрдЬ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै, рд╕рд░рд╕ों рдЬैрд╕ा рдХ्рд╖ुрдж्рд░ рджिрдЦाрдИ рджेрдиे рдкрд░ рднी рдЕрддि рд╡िрд╢ाрд▓ рдмрдЯ-рд╡ृрдХ्рд╖ рдЙрд╕рдХे рдЕрди्рджрд░ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдмुрдж्рдзिрдоाрди рд╡рд╣ी рд╣ै рдЬो рдРрд╕ा (рдЕंрддрд░्рдиिрд╣िрдд рджिрд╡्рдпрддा рдХो) рджेрдЦ рдкाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдм рдХाрдоों рдХो рдорд╣ाрди рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ै। " (рдЦंрдб/рем-рейрелрез -11 рдЬुрд▓ाрдИ, 1897.рд╕्рд╡ाрдоी рд╢ुрдж्рдзाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд। ) 

" рд╢рдиैः рдкрди्рдеाः рдЗрдд्рдпाрджि , рд╕рдм рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рд╣ोрдЧा। рдЬрдм рдХोрдИ рдмреЬा рдХाрдо рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдм рдиींрд╡ рдкреЬрддी рд╣ै рдпा рдоाрд░्рдЧ рдмрдирддा рд╣ै, рдЬрдм рджैрд╡ी рд╢рдХ्рддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै - рддрдм рдПрдХ рдпा рджो рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдордиुрд╖्рдп рд╡िрдШ्рди рдФрд░ рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдХे рдкрд╣ाреЬ рдХो рдкाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЪुрдкрдЪाрдк рдФрд░ рд╢ाрди्рддि рд╕े рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬрдм рд╕рд╣рд╕्рд░ों рдордиुрд╖्рдпों рдХा рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै, рддрдм рдмреЬा рдХोрд▓ाрд╣рд▓ рдордЪрддा рд╣ै рдФрд░ рдкूрд░ा рджेрд╢ рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рд╕े рдЧूँрдЬ рдЙрдарддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рддрдмрддрдХ рд╡рд╣ рдпंрдд्рд░ рддीрд╡्рд░рддा рд╕े рдЪрд▓ рдЪुрдХा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдХोрдИ рдмाрд▓рдХ рднी рдЙрд╕े рдЪрд▓ाрдиे рдХा рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд░рдЦрддा рд╣ै рдпा рдХोрдИ рднी рдоूрд░्рдЦ рдЙрд╕рдХी рдЧрддि рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕рдордЭ рд▓ो рдХि рдПрдХ рдпा рджो рдЧाँрд╡ों рдХा рдЬो рдЙрдкрдХाрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै, рд╡рд╣ рдЕрдиाрдеाрд▓рдп рдЬिрд╕рдоें рдмीрд╕-рдкрдЪ्рдЪिрд╕ рдЕрдиाрде рд╣ी рд╣ैं рддрдеा рд╡े рд╣ी резреж-реиреж рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдиिрддाрди्рдд рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ी рд╡рд╣ рдХेрди्рдж्рд░ рдмрдиाрддा рд╣ै, рдЬो рдХрднी рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рдХा рдирд╣ीं। рдпрд╣ाँ рд╕े рд▓ाрдЦों рдордиुрд╖्рдпों рдХो рд╕рдордп рдкрд░ рд▓ाрдн рдкрд╣ुँрдЪेрдЧा।  рдЕрднी рд╣рдордХो рдЖрдзे рджрд░्рдЬрди рд╕िंрд╣ рдЪाрд╣िрдП, рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╕ैंрдХреЬों рдЧीрджреЬ рднी рдЙрдд्рддрдо рдХाрдо рдХрд░ рд╕рдХेंрдЧे। " (рдЦंрдб -рен /рекрезрез , 21 рдлрд░рд╡рд░ी, 1900. рдХो рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░।)  

" рд╕ंрд╕ाрд░ рдЫः рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ु рдордиुрд╖्рдпों - рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै , рдЫः рдЧंрдо्рднीрд░ рд╢ुрдж्рдз рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рдордиुрд╖्рдпों (рдоाрдирд╣ुँрд╖ों) рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै। рд╣рдоें рддीрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै - рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ृрджрдп рдХी , рдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХी, рдФрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ाрде рдХी। " (рдЦंрдб-рек/реиренрез- рднрдХ्рддिрдпोрдЧ рдХे рдкाрда। рднाрд░рдд рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ी : рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рдЙрдкрдХाрд░ рд╣ै !)

рдкрд░िрдЪाрд▓рдиा :  " рдРрд╕ा рдпंрдд्рд░ рдЦреЬा рдХрд░ो рдЬो рдХि рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдЪрд▓рддा рд░рд╣े, рдЪाрд╣े рдХोрдИ рдорд░े рдЕрдерд╡ा рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣े। рд╣рдоाрд░े рдЗрдг्рдбिрдпा рдХा рдпрд╣ рдПрдХ рдорд╣ाрди рджोрд╖ рд╣ै рдХि рд╣рдо рдХोрдИ рд╕्рдеाрдпी рд╕ंрд╕्рдеा рдирд╣ीं рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं- — and the reason is that we never like to share power with others and never think of what will come after we are gone." рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╣ै рдХि рджूрд╕рд░ों рдХे рд╕ाрде рд╣рдо рдХрднी рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдХा рдмँрдЯрд╡ाрд░ा рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдФрд░ рд╣рдоाрд░े рдмाрдж рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा - рдпрд╣ рднी рдирд╣ीं рд╕ोрдЪрддे। " (рдЦंрдб-рем/рекрежрео -рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░। )

     "рдПрдХ рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рдЕрди्рдп рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि, рджूрд╕рд░ा рдПрдХ рд╣ी рдХ्рдпों - рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкреЬрдиे рдкрд░ рджрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि, рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд░рд╣े। рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рдпрд╣ рдХि рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рддрдмрддрдХ рдЕрдкрдиी рдкूрд░ी рд╢рдХ्рддि рдХे рд╕ाрде рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬрдм рддрдХ рдЙрд╕рдоें рдЙрд╕рдХी рд░ूрдЪि рди рдкैрджा рдХी рдЬाрдп ; рд╕рднी рдХो рдпрд╣ рдмрддрд▓ाрдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ै рдХि рдХाрд░्рдп рддрдеा рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХा рд╣ी рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп-рдк्рд░рдгाрд▓ी рдоें рдЕрдкрдиा рдордд рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдХा рд╕рднी рдХो рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै , рдПрд╡ं рдЕрд╡рд╕рд░ рд░рд╣рддे рд╣ी рдпрд╣ рд╣ो рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। " рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп рджेрдиा, рдкрд░рди्рддु рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рдХреЬी рдирдЬрд░ рд░рдЦрдиा рдЬिрд╕рд╕े рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкреЬрдиेрдкрд░ рддुрдо рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░ рд╕рдХो ; рддрдм рдХрд╣ीं рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।  (рдЦंрдб-рем/рекрежрео -рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░। )

" рд╢्рд░рдо рдХे рдмाрдж рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдФрд░ рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХे рдмाрдж рд╢्рд░рдо рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ी рднрд▓ी рднाँрддि рдХाрд░्рдп рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। 'The best work is only done by alternate repose and work. (рдЦंрдб рем/рейрепреп рдкрдд्рд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж। )

" рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдЬिрд╕ рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮा рдХрд░ो , (рдпा рд╡рдЪрди рджो) рдаीрдХ рдЙрд╕ी рд╕рдордп рдЙрд╕े рдХрд░рдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдП , рдирд╣ीं рддो рд▓ोрдЧों рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЙрда рдЬाрддा рд╣ै। рд░ूрдкрдпे-рдкैрд╕े рдХी рдмाрдд рдоें рдкрдд्рд░ рдоिрд▓рддे рд╣ी рдЕрддिрд╢ीрдШ्рд░ рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।' (рдЦंрдб -рек/рейрелрел- рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд) "

" рднाрд░рдд рдоें рдЬो рдХाрдо рд╕ाрдЭे рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ рдПрдХ рджोрд╖ рдХे рдмोрдЭ рд╕े рдбूрдм рдЬाрддा рд╣ै। рд╣рдордиे рдЕрднीрддрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдирд╣ीं рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा। рдЕрдкрдиे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрд░्рде рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╣ी рд╣ै, рдоिрдд्рд░рддा рдирд╣ीं , рдЬैрд╕ी рдХी рд╣िрди्рджू рдХрд╣ाрд╡рдд рд╣ै -'рдоुँрд╣рджेрдЦी -рдардХुрд░ рд╕ोрд╣ाрддी' рдирд╣ीं рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЕрдкрдиे рдЬिрдо्рдоे рдЬो рд╣िрд╕ाрдм-рдХिрддाрдм рд╣ो, рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд рд╣िрд╕ाрдм/рд╕рдлाрдИ рд╕े рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рдХрднी рдПрдХ рдХोрд╖ рдХा рдзрди рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рдХाрдо рдоें рдХрджाрдкि рди рд▓ाрдиा рдЪाрд╣िрдП , рдЪाрд╣े рджूрд╕рд░े рдХ्рд╖рдг рднूрдЦे рд╣ी рдХ्рдпों рди рд░рд╣рдиा рдкреЬे। рдпрд╣ी рд╣ै рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдИрдоाрдирджाрд░ी। рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рд╣ै рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдЯूрдЯ рд╢рдХ्рддि рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЬो рдХुрдЫ рддुрдо рдХрд░рддे рд╣ो, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕े рд╣ी рдЕрдкрдиी рдкूрдЬा рд╕рдордЭो।' (26 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1896. рдбॉ. рдиंрдЬुंрджाрд░ाрд╡ рдХो рд▓िрдЦिрдд) 

[рж╕ржЩ্ржШржмржж্ржз рж╣рзЯ ржХাржЬ ржХрж░ржмাрж░ ржнাржмржЯা ржЖржоাржжেрж░ ржЪрж░িржд্рж░ে ржПржХেржмাрж░ে ржиাржЗ , ржПржЯা ржпাрждে ржЖрж╕ে -рждাрж░ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░рждে рж╣ржмে। ржПржЯি ржХрж░ржмাрж░ рж░рж╣рж╕্ржп рж╣ржЪ্ржЫে ржИрж░্рж╖্ржпাрж░ ржЕржнাржм। рж╕рж░্ржмржжাржЗ рждোржоাрж░ ржн্рж░াрждাрж░ ржорждে ржоржд ржжিрждে ржк্рж░рж╕্рждুржд ржеাржХрждে рж╣ржмে - рж╕рж░্ржмржжাржЗ ржпাрждে  ржоিрж▓ে ржоিрж╢ে рж╢াржи্рждржнাржмে ржХাржЬ рж╣рзЯ, рждাрж░ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░рждে рж╣ржмে। ржПржЯাржЗ рж╕ংржШржмржж্ржз рж╣рзЯ ржХাржЬ ржХрж░ржмাрж░ рж╕ржоржЧ্рж░ рж░рж╣рж╕্ржп। рж╕াрж╣рж╕েрж░ рж╕ржЩ্ржЧে ржпুржж্ржз ржХрж░। ржЬীржмржи рждো ржХ্рж╖ржгрж╕্ржеাрзЯী -ржПржХржЯা ржорж╣рзО ржЙржж্ржжেрж╢্ржпে ржЬীржмржиржЯা рж╕ржорж░্ржкржи ржХрж░। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী-ржкেржЬ рззрзмрзо)]

" рд╣ाрдп ! рд╕рджिрдпों рдХी рдШोрд░ рдИрд░्рд╖्рдпा рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдо рдЬрд░्рдЬрд░ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं, рд╣рдо рд╕рджा рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдк्рд░рддि рдИрд░्рд╖्рдпा рдХा рднाрд╡ рд░рдЦрддे рд╣ैं ! рдХ्рдпों рдЕрдоुрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣рдорд╕े рдмреЭ рдЧрдпा ? рдХ्рдпों рд╣рдо рдЕрдоुрдХ рд╕े рдмреЬे рди рд╣ो рд╕рдХे ? рд╕рд░्рд╡рджा рд╣рдоाрд░ी рдпрд╣ी рдЪिंрддा рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдИрд░्рд╖्рдпा-рдж्рд╡ेрд╖ рдЫोреЬो, рддрднी рддुрдо рдЙрди рдорд╣ाрди рдХрд░्рдоों рдХो рдХрд░ рд╕рдХोрдЧे, рдЬो рдЕрднीрддрдХ рдмाрдХी рдкреЬे рд╣ैं। (рдЦंрдб-рел/рейрей -рд╡ेрджाрди्рдд рдЬрдлрдиा рдХा рднाрд╖рдг )     

" рдПрдХ Organized Society рдЪाрд╣िрдпे। рддुрдо рд▓ोрдЧ рд╕ंрдШрдмрдж्рдз рд╣ो рдЬाрдУ, рддो рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рдмाрдд рд╣ोрдЧी। рдирдпे рдкрде рдХी рдЦोрдЬ рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣ рдПрдХ рдмреЬी рдмाрдд рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЙрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдФрд░ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдФрд░ рд╕ुрди्рджрд░ рдмрдиाрдиा рдЙрддрдиा рд╣ी рдХрдаिрди рдХाрд░्рдп рд╣ै। " [(рдЦंрдб-рек/рейреиреп-рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ 1895)]

==============

3.      

рдХुрдЫ рдЪेрддाрд╡рдиी рд╕ंрдХेрдд (PITFALLS)

" рднाрдИ, рд╕рдм рджुрд░्рдЧुрдг рдоिрдЯ рдЬाрддे рд╣ैं, рдкрд░ рд╡рд╣ рдЕрднाрдЧी рдИрд░्рд╖्рдпा рдирд╣ीं рдоिрдЯрддी ...!  рд╣рдоाрд░ी рдЬाрддी рдХा рд╡рд╣ी рджोрд╖ рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рдкрд░рдиिрди्рджा рдФрд░ рдИрд░्рд╖्рдпा। 'рд╣рдо рдмреЬा !' - рд╣рдорд╕े рдмреЬा рдХोрдИ рджूрд╕рд░ा рди рд╣ोрдиे рдкाрдП। (рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдиंрдж рдХो рд▓िрдЦिрдд 19 рдоाрд░्рдЪ, 1894.) 

" рд╣рдоाрд░े рдЙрдкрдиिрд╖рдж рдХिрддрдиे рд╣ी рдордд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХ्рдпों рди рд╣ों , рдЕрди्рдпाрди्рдп рдЬाрддिрдпों рдХे рд╕ाрде рддुрд▓рдиा рдоें рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдкूрд░्рд╡рдЬ рдЛрд╖िрдпों рдкрд░ рдХिрддрдиा рд╣ी рдЧрд░्рд╡ рдХ्рдпों рди рдХрд░ें, рдоैं рддुрдорд▓ोрдЧों рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдмрддрд▓ा рджेрддा рд╣ूँ рдХि рд╣рдо рджुрд░्рдмрд▓ рд╣ैं, рдЕрдд्рдпрди्рдд рджुрд░्рдмрд▓ рд╣ैं। рдк्рд░рдердо рддो рд╣рдоाрд░ी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рджुрд░्рдмрд▓рддा। рдпрд╣ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рджुрд░्рдмрд▓рддा рдХрдо рд╕े рдХрдо рд╣рдоाрд░ी рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рджुःрдЦों рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै। рд╣рдо рдЖрд▓рд╕ी рд╣ैं , рд╣рдо рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рд╣рдо рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рдПрдХрддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे , рд╣рдо рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдк्рд░ेрдо рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рд╣рдо рдмреЬे рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рд╣ैं , рд╣рдо рддीрди рдордиुрд╖्рдп рдПрдХрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ी рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдШृрдгा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдИрд░्рд╖्рдпा рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ी рдЗрд╕ рд╕рдордп рдРрд╕ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдХि рд╣рдо рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдЕрд╕ंрдЧрдаिрдд рдФрд░ рдШोрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं।"  (рднाрд░рддीрдп рдЬीрд╡рди рдоें рд╡ेрджाрди्рдд рдХा рдк्рд░рднाрд╡ -рдЦंрдб-рел/резрейрен)

[ржнাрж░рждржмрж░্рж╖ে рждিржиржЬржи рж▓োржХржУ ржкাঁржЪ ржоিржиিржЯ ржХাрж▓ ржПржХ рж╕ржЩ্ржЧে ржоিрж▓িрзЯা -ржоিрж╢িржпা ржХাржЬ ржХрж░িрждে ржкাрж░ে ржиা।  ржк্рж░ржд্ржпেржХেржЗ ржХ্рж╖ржорждাрж░ ржЬржи্ржп ржХрж▓рж╣ ржХрж░িрждে рж╢ুрж░ু ржХрж░ে -ржлрж▓ে рж╕ржоржЧ্рж░ ржк্рж░рждিрж╖্ржаাржиржЯিржЗ ржжুрж░ржмрж╕্ржеাрзЯ ржкрждিржд рж╣рзЯ। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী, ржкেржЬ рззрзжрзн)  

" рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╡िрд╡ाрдж рдХрд░рдиा рддрдеा рдЖрдкрд╕ рдоें рдиिрди्рджा рдХрд░рдиा рд╣рдоाрд░ा рдЬाрддीрдп рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╣ै। рдЖрд▓рд╕ी, рдХрд░्рдорд╣ीрди , рдХрдЯुрднाрд╖ी, рдИрд░्рд╖्рдпाрдкाрд░ाрдпрдг, рдбрд░рдкोрдХ рддрдеा рд╡िрд╡ाрджрдк्рд░िрдп -рдпрд╣ी рддो рд╣рдо рдмंрдЧाрд▓िрдпों рдХी рдк्рд░рдХृрддि рд╣ै। рдоेрд░ा рднाрдИ /рдоिрдд्рд░ рдХрд╣рдХрд░ рдкрд░िрдЪрдп рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдХो рдкрд╣рд▓े рдЗрд╕ рдЖрджрдд рдХो рдд्рдпाрдЧ рджेрдиा рд╣ोрдЧा। " (20 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1896.рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдиंрдж рдХो /рдЦंрдб -рел/рейрепрен )

" рдкाँрдЪ рдЖрджрдоी рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рдХोрдИ рдХाрдо рдХрд░рдиा рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХी рдЖрджрдд рдирд╣ीं। рд╣рдоाрд░ी рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрддрдиी рджुрд░्рджрд╢ा рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬो рдЖрдЬ्рдЮा рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЬाрдирддे рд╣ैं , рд╡े рд╣ी рдЖрдЬ्рдЮा рджेрдиा рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓े рдЖрджेрд╢-рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦो। рдЗрди рд╕рдм рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдоें рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХा рднाрд╡ рдЬैрд╕ा рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ै, рдЖрджेрд╢-рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХा рднाрд╡ рднी рд╡ैрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ै। рдФрд░ рдпे рдЧुрдг рд╣рдордоें рдмिрд▓्рдХुрд▓ рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै। " {рдЦंрдб -рек/рейремреж 13 рдирд╡ंрдмрд░, 1895рдоूрд▓ рдмंрдЧाрд▓ी рдоें рдЕрдЦंрдбाрдиंрдж рдХो рд▓िрдЦिрдд }

"рд╣рдо рдРрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╣ीрди рд╣ैं рдХि рдпрджि рд╣рдо рдХिрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдХी рдЪрд░्рдЪा рд╢ुрд░ू рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдЙрд╕ीрдоें рд╣рдоाрд░ा рд╕ाрд░ा рдмрд▓ рд▓рдЧ рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдХोрдИ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рднी рд╢ेрд╖ рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддा। " {рем-рейрезреж} 

" рд╕्рд╡рдпं рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рдФрд░ рдпрджि рджूрд╕рд░ा рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣े , рддो рдЙрд╕рдХा рдордЦौрд▓ рдЙреЬाрдиा рд╣рдоाрд░ी рдЬाрддि рдХा рдПрдХ рдорд╣ाрди рджोрд╖ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рд╕े рд╣рдоाрд░ी рдЬाрддि рдХा рд╕рд░्рд╡рдиाрд╢ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╣ृрджрдпрд╣ीрдирддा рддрдеा рдЙрдж्рдпрдо рдХा рдЖрднाрд╡ рд╕рдм рджुрдЦों рдХा рдоूрд▓ рд╣ै। рдЕрддः рдЙрди рджोрдиों рдХो рдд्рдпाрдЧ рджो। " (24 рдЬрдирд╡рд░ी, 1896. рд╕्рд╡ाрдоी рдпोрдЧाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд) 

" рдкीрда рдкीрдЫे рдХिрд╕ीрдХी  рдиिрди्рджा рдХрд░рдиा рдорд╣ाрдкाрдк рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдмрдЪрдХрд░ рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдорди рдоें рдХрдИ рдмाрддें рдЖрддी рд╣ैं, рдкрд░рди्рддु рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рд╕े рд░ाрдИ рдХा рдкрд╣ाреЬ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдпрджि рдХ्рд╖рдоा рдХрд░ рджो рдФрд░ рднूрд▓ рдЬाрдУ, рддрдм рдЙрди рдмाрддों рдХा рдЕрди्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।' (рдЦंрдб -рей/рейрепрез-11 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1895.рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд)

" рддुрдорд▓ोрдЧों рдХो рдоैं рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдмाрддें рдмрддрд▓ाрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ --

1. рдкрдХ्рд╖ाрдкाрдд рд╣ी рд╕рдм рдЕрдирд░्рдеों рдХी рдоूрд▓ рд╣ै, рдпрд╣ рди рднूрд▓рдиा। рдЕрд░्рдеाрдд рдпрджि рддुрдо рдХिрд╕ीрдХे рдк्рд░рддि рдЕрди्рдп рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ेрдо -рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддे рд╣ो , рддो рдпाрдж рд░рдЦो, рдЙрд╕ीрд╕े рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХрд▓рд╣ рдХा рдмीрдЬ рдЬрди्рдо рд▓ेрдЧा। (рдЦंрдб -рек/рейрезреи-рдЧ्рд░ीрд╖्рдо резреорепрел рд╡рд░ाрд╣рдирдЧрд░ рдорда рдХे рдЧुрд░ुрднाрдЗрдпों рдХे рд▓िрдП।)  

 2. рдпрджि рдХोрдИ рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕рдоीрдк рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рд╕ाрдеी рдХी рдиिрди्рджा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣े, рддो рддुрдо рдЙрд╕ рдУрд░ рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдз्рдпाрди рди рджो। рдЗрди рдмाрддों рдХो рд╕ुрдирдиा рднी рдорд╣ाрди рдкाрдк рд╣ै, рдЙрд╕рд╕े рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рд╡िрд╡ाрдж рдХा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рд╣ोрдЧा। 

3.рджूрд╕рд░ों рдХे рджोрд╖ों рдХो рд╕рд░्рд╡рджा рд╕рд╣рди рдХрд░рдиा, рд▓ाрдЦ рдЕрдкрд░ाрдз рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдЙрд╕े рдХ्рд╖рдоा рдХрд░рдиा। рдпрджि рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдерднाрд╡ рд╕े рддुрдо рд╕рдмрд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░ोрдЧे, рддो рдЙрд╕рдХा рдлрд▓ рдпрд╣ рд╣ोрдЧा рдХि рд╕рдм рдХोрдИ рдЖрдкрд╕ рдоें рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧेंрдЧे। рдПрдХ рдХा рд╕्рд╡ाрд░्рде рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕рдм рд▓ोрдЧ рдИрд░्рд╖्рдпा рдХो рдд्рдпाрдЧ рджेंрдЧे; рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓-рдЬुрд▓ рдХрд░ рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рд╕рдо्рдкाрджिрдд рдХрд░рдиे рдХी рднाрд╡рдиा рд╣рдоाрд░े рдЬाрддीрдп рдЪрд░िрдд्рд░ рдоें рд╕ुрд▓рдн рдирд╣ीं рд╣ै ; рдЕрддः рдЕрдкрдиे [рдШрд░,рдмिрдЬрдиेрд╕ рдпा] рд╕ंрдШ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддुрдо्рд╣ें рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХрд░рдиा рдкреЬेрдЧा рддрдеा рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣рдоें рдзैрд░्рдпрдкूрд░्рд╡рдХ рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рднी рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। (рдЦंрдб-рек/рейрезрей-рдкрдд्рд░ 1895) 

**Servant leadership : " рдпрд╣ рдЦ्рдпाрд▓ рд░рдЦрдиा рдХि рдЗрди рд╕ाрд░े рдХाрд░्рдпों рдХी рджेрдЦ-рднाрд▓ рддुрдордХो рд╣ी рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी - 'рдиेрддा' рдмрдирдХрд░ рдирд╣ीं, рд╕ेрд╡рдХ рдмрдирдХрд░। рдХ्рдпा рддुрдо्рд╣ें рдоाрд▓ूрдо рд╣ै рдХि рдиेрддृрдд्рд╡ рдХी рднाрд╡рдиा рдХे рдеोреЬा рд╕ा рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддे рд╣ी -рд▓ोрдЧों рдоें  [рдХрдЬрди рдоें] рдИрд░्рд╖्рдпा рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░ рд╕ाрд░ा рдХाрдо рдмिрдЧाреЬ рджेрддा рд╣ै ? рд╕рдмрдХी рд╕рдм рдмाрддें рдоाрди рд▓ेрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд░рд╣ो, рдмрд╕, рдЗрддрдиा рдЦ्рдпाрд▓ рд░рдЦो рдХि рд╕рдм рдоिрдд्рд░ рдоिрд▓рдЬुрд▓ рдХрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░ें।  рд╕рдордЭрддे рд╣ो рднाрдИ ? (рдЦंрдб-реи/рейрепрек -31 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1894 рдХो рдЕрд▓ाрд╕िंрдЧा рдкेрд░ुрдорд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд) 

" рдкूрд░्рдгрддः рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╣ो, рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣ो , рдФрд░ рдХाрдо рдХрд░ो। рд╣рдо рдмреЬे рдмреЬे рдХाрдо рдХрд░ेंрдЧे , рдбрд░ो рдордд। рд╕рдмрдХे рд╕ेрд╡рдХ рдмрдиो। рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдкрд░ рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рдХा рддрдиिрдХ рднी рдпрдд्рди рди рдХрд░ो , рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рд╕े рдИрд░्рд╖्рдпा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдЧी рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рд╣рд░ рдЪीрдЬ рдмрд░्рдмाрдж рд╣ो рдЬाрдПрдЧी। рдпрджि рддुрдо рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦреЬे рд╣ो рдЬाрдУрдЧे, рддो рддुрдо्рд╣ें рд╕рд╣ाрдпрддा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рднी рдЖрдЧे рди рдмреЭेрдЧा।"  (рдЦंрдб -рек/реиреорек/ 6 рдордИ, 1895. рдЖрд▓ाрд╕िंрдЧा рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░)

"рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдмреЬी рдмреЬी рдпोрдЬрдиाрдПं рди рдмрдиाрдУ , рдзीрд░े рдзीрд░े рдХाрд░्рдп рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░ो -рдЬिрд╕ рдЬрдоीрди рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ो, рдЙрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдкрдХреЬрдХрд░ рдХ्рд░рдорд╢ः рдКँрдЪे рдЪреЭрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░ो। рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдоाрд░्рдЧ рдЦुрд▓ рдЬाрдпेрдЧा। ' (рдЦंрдб -рей/рейреорем/ рдЖрд▓ाрд╕िंрдЧा рдкेрд░ुрдорд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ 6 рдоाрд░्рдЪ, 1895)

" рдоैं рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рддुрдо рд▓ोрдЧ (рдХाрдо рдХрд░рддे рдХрд░рддे ) рдорд░ рдЬाрдУ, рдлिрд░ рднी рддुрдо्рд╣ें рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा ! рд╕िрдкाрд╣ी рдХी рддрд░рд╣ рдЖрдЬ्рдЮा-рдкाрд▓рдиाрд░्рде рдЕрдкрдиी рдЬाрди рддрдХ рджे рджो рдПрд╡ं рдиिрд░्рд╡ाрдгрд▓ाрдн рдХрд░ो , рдХिрди्рддु рдХाрдпрд░рдкрди рдХो рдХрднी рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। "  (рдЦंрдб -рен/ рейрепреи /21 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1899/рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд)  

=================

4.

рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг 

"рж▓ржо্ржмা ржк্рж▓্ржпাржиে ржПржЦржи ржХাржЬ ржиাржЗ , ржпাрж╣া under existing circumstances possible (ржмрж░্рждржоাржи ржЕржмрж╕্ржеাрзЯ рж╕ржо্ржнржм)рж╣рзЯ рждাрж╣াржЗ ржХрж░িржмে। ржХ্рж░ржоে ржХ্рж░ржоে the way will open to you. (рждোржоাрж░ ржкрже ржЦুрж▓িрзЯা ржпাржЗржмে।) (ржкржд্рж░াржмрж▓ী рзмрзжрзл)  

 "ржЖржоাржжেрж░ ржХাржЬ рж╣ржУрзЯা ржЙржЪিржд ржк্рж░ржзাржирждঃ рж╢িржХ্рж╖াржжাржи - ржЪрж░িржд্рж░ ржПржмং ржмুржж্ржзিржмৃрждিрж░ ржЙрзОржХрж░্рж╖ рж╕াржзржиেрж░ ржЬржи্ржпে рж╢িржХ্рж╖া ржмিрж╕্рждাрж░।" (ржмিржмেржХাржиржи্ржж -ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкৃрж╖্ржа рзлрзнрзл) 

" рдЬрд╣ाँ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХे, рдХрдо рд╕े рдХрдо рдЦрд░्рдЪे рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕्рдеाрдпी рд╕рдд्рдХाрд░्рдп рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХрд░рдиा рд╣ी рд╣рдоाрд░ा рдз्рдпेрдп рд╣ै। рдЕрдм рддुрдо рд╕рдордЭ рд╣ी рдЧрдП рд╣ोрдЧे рдХि рддुрдорд▓ोрдЧों рдХो рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдоौрд▓िрдХ рдвंрдЧ рд╕े рд╕ोрдЪрдиा рдЪाрд╣िрдП , рдирд╣ीं рддो рдоेрд░ी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж рд╕рдм рдХुрдЫ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ो рдХि рдЗрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕рднा рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░ो рдХि рдЕрдкрдиे рдХрдо рд╕े рдХрдо рд╕ाрдзрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдо рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рд╕्рдеाрдпी рдлрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। "  (11 рдЬुрд▓ाрдИ, 1897/ рд╕्рд╡ाрдоी рд╢ुрдж्рдзाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд-рдЦंрдб рем/351-52)  

" рдЬрдм рддрдХ рддुрдо рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рди рдЬाрди рд▓ो рдХि рд╡рд╣ рд╕ंрдЧрдарди рдХे рд▓िрдП рд╣िрддрдХрд░ рд╣ोрдЧा, рддрдм рддрдХ рдЕрдкрдиे рдорди рдХा рднेрдж рди рдЦोрд▓ो। рдмреЬे рд╕े рдмреЬे рд╢рдд्рд░ु рдХे рдк्рд░рддि рднी рдк्рд░िрдп рдФрд░ рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╢рдм्рджों рдХा рд╡्рдпрд╣ाрд░ рдХрд░ो।  Everything proceeds slowly, by degrees—patience, purity, perseverance--- рд╕рднी рдХाрдо рдзीрд░े рдзीрд░े рд╣ोрддे рд╣ैं। рдзैрд░्рдп,рдкрд╡िрдд्рд░ рдФрд░ рдЕрдз्рдпрд╡рд╕ाрдп рдмрдиाрдпे рд░рд╣ो !"  (рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрднेрджाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд -1894/ рдЦंрдб реи/350 -51) 

"рдЪाрд▓ाрдХी рд╕े рдХोрдИ рдмреЬा рдХाрдо рдкूрд░ा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рдк्рд░ेрдо, рд╕рдд्рдпाрдиुрд░ाрдЧ рдФрд░ рдорд╣ाрди рд╡ीрд░्рдп рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд╕рднी рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддे рд╣ैं।'рддрдд्‌ рдХुрд░ु рдкौрд░ुрд╖ं'- рдЗрд╕рд▓िрдП рдкрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░ो।' (рдЦंрдб -рек/рейрезрем-1895 рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦीрдд)   

" рд╕рднी рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХे рдмिрдиा рдХ्рдпा рдХोрдИ рдХाрд░्рдп рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै ? " рдЙрдж्рдпोрдЧिрдиं рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣рдоुрдкैрддि  рд▓рдХ्рд╖्рдоीः ' - рдЙрдж्рдпोрдЧी рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣ рд╣ी рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। 'рдкीрдЫे рдХी рдУрд░ рджेрдЦрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै - рдЖрдЧे рдмреЭो। рд╣рдоें рдЕрдирди्рдд рд╢рдХ्рддि, рдЕрдирди्рдд рдЙрдд्рд╕ाрд╣ , рдЕрдирди्рдд рд╕ाрд╣рд╕ рддрдеा рдЕрдирди्рдд рдзैрд░्рдп рдЪाрд╣िрдП, рддрднी рдорд╣ाрди рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрдЧा। рджुрдиिрдпा рдоें рдЖрдЧ (рдк्рд░ाрдг ?) реЮूंрдХрдиी рд╣ै ! (рдЦंрдб -рел/рекрежрей / рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрднेрджाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд)

[ржзৈрж░্ржп ржзрж░ে ржеাржХা ржПржмং ржоৃржд্ржпু ржкрж░্ржпржи্ржд ржмিрж╢্ржмрж╕্ржд рж╣рзЯে ржеাржХা ржиিржЬেржжেрж░ ржоржз্ржпে ржмিржмাржж ржХрж░ো ржиা।  ржЯাржХাржХрзЬিрж░ рж▓েржиржжেржи ржмিрж╖рзЯে рж╕ржо্ржкূрж░্ржг ржЦাঁржЯি рж╣ржУ। рждাрзЬাрж╣ুрзЬো ржХрж░ে ржЯাржХা рж░োржЬржЧাрж░েрж░ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░ো ржиা -ржУ рж╕ржм ржХрж░্ржоে рж╣ржмে। ржЖржорж░া ржПржЦржиржУ ржмрзЬ ржмрзЬ ржХাржЬ ржХрж░ржм ,ржЬেржиো। ржмিрж╢্ржмাрж╕ ржУ ржжৃрзЭрждাрж░ рж╕рж╣িржд рж▓েржЧে ржеাржХা। рж╕ржд্ржпржиিрж╖্ржа , рж╕াржзু ржУ ржкржмিржд্рж░ рж╣ржУ , ржЖрж░ ржиিржЬেржжেрж░ ржиা=ржнেрждрж░ ржмিржмাржж ржХрж░ো ржиা। ржИрж░্рж╖াржЗ ржЖржоাржжেрж░ ржЬাрждিрж░ ржз্ржмংрж╕েрж░ ржХাрж░ржи (ржкржд্рж░াржмрж▓ী рзйрзпрзп)

[ржоাржиুрж╖ржЗ рждো ржЯাржХা ржХрж░ে। ржЯাржХাрзЯ ржоাржиুрж╖ ржХрж░ে , ржП ржХржеা ржХржмে ржХোржеাрзЯ рж╢ুржиেржЫিрж╕ ? рждুржЗ ржпржжি ржоржи ржоুржЦ ржПржХ ржХрж░рждে ржк্ржпাрж░িрж╕ ржХোржеাрзЯ ржУ ржХাржЬে ржПржХ рж╣рждে ржк্ржпাрж░িрж╕ рждো ржЬрж▓েрж░ ржоржд ржЯাржХা ржЖржкржиা -ржЖржкржиি рждোрж░ ржкাрзЯে ржПрж╕ে ржкрзЬржмে।  (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рзпржо ржЦржи্ржб ржкেржЬ рзм) ]

[ржзীрж░,ржиিрж╕্рждржм্ржз ржЕржержЪ ржжৃржв়ржнাржмে ржХাржЬ ржХрж░рждে рж╣ржмে। ржЦржмрж░েрж░ ржХাржЧржЬে рж╣ুржЬুржХ ржХрж░া ржиржп়। рж╕рж░্ржмржжা ржоржиে рж░াржЦржмে ржиাржо ржпрж╢ ржЖржоাржжেрж░ ржЙржж্ржжেрж╢্ржп ржиржп়। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ рзнрзи) ]  

[ржжুржЗржЯি  ржЬিржиিрж╕  рж╣ржЗрждে ржмিрж╢েрж╖ рж╕াржмржзাржи ржеাржХржмি - ржХ্рж╖ржорждাржк্рж░িрзЯрждা ржУ ржИрж░্рж╖া। рж╕рж░্ржмржжা ржЖржд্ржоржмিрж╢্ржмাрж╕ ржЕржн্ржпাрж╕ ржХрж░িрждে ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ -рзирззрзи) ] 

[ржпрждржжিржи рждোржорж░া ржкрж░рж╕্ржкрж░েрж░ ржЙржкрж░ ржнেржжржмুржж্ржзি ржиা ржХрж░িржмে , рждрждржжিржи ржк্рж░ржнুрж░ ржХৃржкাрзЯ 'рж░ржгে -ржмржиে ржкрж░্ржмржд ржорж╕্рждржХে ржмা '  рждোржоাржжেрж░ ржХোржи ржнрзЯ ржиাржЗ। рд╢्рд░ेрдпांрд╕ि рдмрд╣ु рдмिрдШ्рдиाрдиी ; (ржнাрж▓ো ржХাржЬে ржЕржиেржХ ржмিржШ্ржи рж╣рзЯে ржеাржХে) ржЗрж╣া рждো рж╣ржЗржмেржЗ। ржЕрждি ржЧржо্ржнীрж░ ржмুржж্ржзি ржзাрж░ржг ржХрж░।  ржмাрж▓ржмুржж্ржзি ржЬিржмে ржХে ржмা ржХি ржмрж▓িрждেржЫে , рждাрж╣াрж░ ржЦржмрж░ржоাржд্рж░ржУ рж▓ржЗржмে ржиা। ржЙржкেржХ্рж╖া, ржЙржкেржХ্рж╖া, ржЙржкেржХ্рж╖া ржЗрждি। ржПржЗ ржХржеা ржоржиে рж░েржЦো -ржжুржЯা ржЪোржЦ , ржжুржЯা ржХাржи , ржХিржи্рждু ржПржХржЯা ржоুржЦ। ржЙржкেржХ্рж╖া , ржЙржкেржХ্рж╖া, ржЙржкেржХ্рж╖া। рди рд╣ि рдХрд▓्рдпाрдгрдХृрдд्рдХрд╢्рдЪिрдж् рджुрд░्рдЧрддिं рддाрдд рдЧрдЪ्рдЫрддि ॥ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдкрде рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдпोрдЧी рдХा рди рддो рдЗрд╕ рд▓ोрдХ рдоें рдФрд░ рди рд╣ी рдкрд░рд▓ोрдХ рдоें рд╡िрдиाрд╢ рд╣ोрддा рд╣ै। ржЧীрждা) (ржкржд্рж░ ржкেржЬ -рззрзлрзй)     

[рж╕ржХрж▓ ржХাржЬেржЗ ржПржХржжрж▓ ржмাрж╣ржмা ржжেржмে , ржЖрж░ ржПржХржжрж▓ ржжুрж╢ржоржиাржЗ ржХрж░ржмে। ржЖржкржиাрж░ ржХাрж░্ржп ржХрж░ে ржЪрж▓ে ржпাржУ --ржХাрж░ুрж░ ржХржеাрж░ ржЬржмাржм ржжেржмাрж░ ржЕржмрж╢্ржпржХ ржХি ? рд╕рдд्рдпрдоेрд╡ рдЬрдпрддे рдиाрдиृрддं рд╕рдд्рдпेрди рдкрди्рдеा рд╡िрддрддो рджेрд╡рдпाрдиः। рдпेрдиाрдХ्рд░рдоंрдд्рдпृрд╖рдпो рд╣्рдпाрдк्рддрдХाрдоो рдпрдд्рд░ рддрдд्рд╕рдд्рдпрд╕्рдп рдкрд░рдоं рдиिрдзाрдирдо्॥ рдЕंрддрддः рд╕рдд्рдп рдХी рд╣ी рдЬрдп рд╣ोрддी рд╣ै рди рдХि рдЕрд╕рдд्рдп рдХी। рдпрд╣ी рд╡рд╣ рдоाрд░्рдЧ рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЖрдк्рддрдХाрдо (рдЬिрдирдХी рдХाрдордиाрдПं рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ों) рдЛрд╖ीрдЧрдг рдЬीрд╡рди рдХे рдЪрд░рдо рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ рззрзпрзж) ]

" рд╣рдоेрд╢ा рдпाрдж рд░рдЦो рдХि рдЕрдм рд╣рдо рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рджृрд╖्рдЯि рдХे рд╕ाрдордиे рдЦреЬे рд╣ैं рдФрд░ рд▓ोрдЧ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХाрдо рдФрд░ рд╡рдЪрди рдХा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕्рдорд░рдг рд░рдЦрдХрд░ рдХाрдо рдХрд░ो। ( (рдЦंрдб -рек/рейрезреп-1895 рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦीрдд)  

" рд╣рд░ [рдирдП? рдоौрд▓िрдХ] рдХाрдо рдХो рддीрди рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै -рдЙрдкрд╣ाрд╕, рд╡िрд░ोрдз рдФрд░ рд╕्рд╡ीрдХृрддि। рдЬो рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рд╕े рдЖрдЧे рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै , рд▓ोрдЧ рдЙрд╕े рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдЧрд▓рдд рд╕рдордЭрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП (рдХाँ-рдЫुрдЯрднрдЗрдпों рдХे) рд╡िрд░ोрдз рдФрд░ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рд╣рдо рд╕рд╣рд░्рд╖ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं ; рдкрд░рди्рддु рдоुрдЭे рджृреЭ рдФрд░ рдкрд╡िрдд्рд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рднрдЧрд╡ाрди (рдЕрд╡рддाрд░ рд╡рд░िрд╖्рда) рдоें рдЕрдкрд░िрдоिрдд рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП, рддрдм рдпे рд╕рдм рд▓ुрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे। " (рдЦेрддреЬी рдХे рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХो рд▓िрдЦिрдд - 9 рдЬुрд▓ाрдИ, 1895.рдЦंрдб-рек/рейрейреж) 

[ржЖржоাрж░ рж╕ржм ржЖрж╢া -ржнрж░рж╕া рждোржоাржжেрж░ ржЙржкрж░। ржХাржЬ ржХрж░ে ржпাржУ। -рж╕্ржмাржзীржи ржнাржмে рждোржоাржжেрж░ ржХাржЬে ржЕржЧ্рж░рж╕рж░ рж╣ржУ। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ рзирзирзо)

==============

5.

рдпोрдЬрдиा рдХा рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди

 "We, as a nation, have lost our individuality and that is the cause of all mischief in India. We have to raise the masses"- рдПрдХ рдЬाрддि рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рд╕े рд╣рдордиे рдЕрдкрдиी рдЬाрддीрдп рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХो рдЦो рджिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ी рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдоें рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╕ाрд░े рдЕрдирд░्рде рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै। рд╣рдоें рд╣рдоाрд░ी рдЗрди рдЬाрддि рдХो рдЙрд╕рдХी рдЦोрдИ рд╣ुрдИ рдЬाрддीрдп рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХो рд╡ाрдкрд╕ рд▓ा рджेрдиा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдиुрди्рдирдд рд▓ोрдЧों рдХो (рд╢ूрдж्рд░ рд▓ोрдЧोंрдХो) рдЙрдаाрдиा рд╣ै। рд╣िрди्рджू,рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рдИрд╕ाрдИ рд╕рднी рдиे рдЙрди्рд╣ें рдкैрд░ों рддрд▓े рд░ौंрджा рд╣ै। рдЗрд╕े рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े 'рдордиुрд╖्рдп' рдЪाрд╣िрдпे, рдлिрд░ рдзрди। (рдЦंрдб -реи/рейрейрео -рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд /19 рдоाрд░्рдЪ, 1894 )

"рднाрдИ, рд╢рдХ्рддि рдХे рдмिрдиा рдЬрдЧрдд рдХा рдЙрдж्рдзाрд░ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рд╕рдм рджेрд╢ों рдоें рд╣рдоाрд░ा рджेрд╢ рд╣ी рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╣ीрди рд╣ै , рдкिрдЫреЬा рд╣ुрдЖ рд╣ै ? рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рд╢рдХ्рддि рдХी рдЕрд╡рдоाрдирдиा рд╣ोрддी рд╣ै। " (рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд -1894 / рдЦंрдб реи/рейрелреп -рейремрез)

[ржк্рж░ржмрж▓ ржмিрж╢্ржмাрж╕ржЗ ржмрзЬ ржмрзЬ ржХাрж░্ржпেрж░ ржЬржиржХ। ржПржЧিрзЯে ржпাржУ, ржПржЧিрзЯে ржпাржУ। ржжрж░িржж্рж░ ржУ ржкржжржжрж▓িрждржжেрж░  ржЖржорж░ржг рж╕рж╣াржиুржнূрждি ржУ рж╕рж╣াрзЯрждা ржХрж░িрждে рж╣ржЗржмে - ржЗрж╣াржЗ ржЖржоাржжেрж░ ржоূрж▓ржоржи্ржд্рж░। (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা , рзмрж╖্ржа ржЦржи্ржб ржкেржЬ - рзйрзпрзй) ]

[ржХাрж░ржУ рж╕ржоাрж▓োржЪржиাрж░ ржжрж░ржХাрж░ ржиেржЗ। рждোржоাрж░ ржпржжি ржХিржЫু ржнাржм ржжেржмাрж░ ржеাржХে рждা рж╢িржХ্рж╖া ржжাржУ , рждাрж░ ржУржкрж░ ржЖрж░ ржПржЧিржУ ржиা। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ -рзирзкрзм) ] 

[ржкেржЫু ржжেржЦрждে рж╣ржмে ржиা - forward (ржПржЧিрзЯে ржЪрж▓।)ржЕржиржи্ржд ржмীрж░্ржп, ржЕржиржи্ржд ржЙрзОрж╕াрж╣ , ржЕржиржи্ржд рж╕াрж╣рж╕ ржУ ржЕржиржи্ржд ржзৈрж░্ржп ржЪাржЗ , рждржмে ржорж╣াржХাрж░্рзЯ рж╕াржзржи рж╣ржмে। ржжুржиিрзЯাрж░ ржЖржЧুржи рж▓াржЧিрзЯে ржжিрждে рж╣ржмে।(ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ -рзйрзнрзз)

[ржЙржи্ржирждি рж╕ржм рж╕ржорзЯ ржХ্рж░ржорж╢ঃ ржзীрж░ ржЧрждিрждে рж╣ржЗрзЯা ржеাржХে। рж╕ржм рж╕াржоাржЬিржХ рж░ীрждিржиীрждি ржЕрж▓্ржкржмিрж╕্рждрж░ ржЕрж╕ржо্ржкূрж░্ржи ржмрж▓িрзЯা ржПржЧুрж▓িрж░ ржд্рж░ুржЯি ржжেржЦাржЗрзЯা ржжেржУрзЯা ржЦুржмржЗ рж╕োржЬা। ржХিржи্рждু рждিржиিржЗ ржоржиুрж╖্ржпржЬাрждিрж░ ржпржеাрж░্рже ржХрж▓্ржпাржгржХাржоী ржпিржиি ржоাржиুрж╖ ржЬে -ржХোржи рж╕ржоাржЬ ржм্ржпржмрж╕্ржеাрж░ ржоржз্ржпেржЗ ржЬীржмржи ржпাржкржи ржХрж░ুржХ ржиা ржХেржи, рждাрж╣াрж░ ржЕржкূрж░্ржирждা ржжূрж░ ржХрж░িрзЯা ржжিрзЯা рждাрж╣াржХে ржЙржи্ржирждিрж░ ржкржеে ржЕржЧ্рж░рж╕рж░ ржХрж░াржЗржпা ржжেржи , ржм্ржпржХ্рждিрж░ ржЙржи্ржирждি рж╣ржЗрж▓েржЗ рж╕ржоাржЬ ржУ ржЬাрждিрж░ ржЙржи্ржирждি рж╣ржЗржмে।  ( ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рззрзж ржо ржЦржи্ржб , ржкৃрж╖্ржа рзирззрзж )  

[ржк্рж░াржЪ্ржп ржУ ржкাрж╢্ржЪাржд্ржпেрж░ ржоূрж▓ ржкাрж░্ржержХ্ржп ржПржЗ ржпে ржкাрж╢্ржЪাржд্ржпржжেрж╢ে ржЬাрждীрзЯрждাржмোржз ржЖржЫে , ржЖрж░ ржЖржоাржжেрж░ рждাрж╣া ржиাржЗ। ржЕрж░্ржеাрзО рж╢িржХ্рж╖া ржУ рж╕ржн্ржпрждা ржПржЦাржиে (ржкাрж╢্ржЪাржд্ржпে) рж╕рж░্ржмржЬржиীржи -ржЬржирж╕াржзাрж░ржи ржЕржиুржк্рж░ржмিрж╖্ржЯ। ржнাрж░рждржмрж░্рж╖েрж░ ржУ ржЖржоেрж░িржХাрж░ ржЙржЪ্ржЪржмрж░্ржгেрж░ ржоржз্ржпে ржЦুржм ржмেрж╢ি ржкাрж░্ржержХ্ржп ржиাржЗ рж╕ржд্ржп , ржХিржи্рждু ржЙржнрзЯ ржжেрж╢েрж░ ржиিржо্ржиржмрж░্ржгেрж░ ржоржз্ржпে ржмিрж╢াрж▓ ржкাрж░্ржержХ্ржп ржмিржж্ржпржоাржи। ...ржП ржжেрж╢েрж░ рж╢িржХ্рж╖িржд ржирж░-ржиাрж░ীрж░ рж╕ংржЦ্ржпা ржЕржд্ржпржи্ржд ржмেрж╢ি। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী рззрзкрзи)  

"ржиীрждিржиিржкুржг ржм্ржпржХ্рждিржЧржг ржиিржи্ржжাржЗ ржХрж░ুржи ржмা рж╕ুржЦ্ржпাрждিржЗ ржХрж░ুржи , рж▓ржХ্рж╖্ржоী ржЖрж╕ুржи ржмা ржЪрж▓িрзЯা ржпাржи , ржоৃржд্ржпু ржЖржЬржЗ рж╣ржЙржХ ржмা рж╢рждাржм্ржжাржи্рждে рж╣ржЙржХ , рждিржиিржЗ ржзীрж░ , ржпিржиি ржи্ржпাрзЯ ржкрже рж╣ржЗрждে ржПржХ ржкাржУ ржмিржЪрж▓িржд рж╣ржи ржиা। ' ржЙржа , ржЬাржЧো , рж╕ржорзЯ ржЪрж▓িрзЯা ржпাржЗрждেржЫে , ржЖрж░ ржЖржоাржжেрж░ рж╕ржоুржжрзЯ рж╢ржХ্рждি ржмৃржеা ржмাржХ্ржп ржм্ржпрзЯিржд рж╣ржЗрждেржЫে। ржЙржа , ржЬাржЧো -рж╕াржоাржи্ржп рж╕াржоাржи্ржп ржмিрж╖рзЯ ржХ্рж╖ুржж্рж░ ржХ্рж╖ুржж্рж░ ржоржЯржорждাржи্рждрж░ рж▓ржЗрзЯা ржмৃржеা ржмিржмাржж ржкрж░িржд্ржпাржЧ ржХрж░। рждোржоাржжেрж░ рж╕ржо্ржоুржЦে ржЦুржм ржмрзЬ ржмрзЬ ржХাржЬ рж░рж╣িрзЯাржЫে , рж▓ржХ্рж╖ рж▓ржХ্рж╖ ржоাржиুрж╖ ржХ্рз░ржорж╢ঃ ржбুржмিрждেржЫে, рждাрж╣াржжেрж░ ржЙржж্ржзাрж░ ржХрж░ । (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рзлржо ржЦржи্ржб ржкৃрж╖্ржа рзирзмрзи)  

=========

6. 

рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдХी рдЙрди्рдирддि рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди

" рдЕрдкрдиे рддрди рдорди рдФрд░ рд╡ाрдгी рдХो 'рдЬрдЧрдд्рд╣िрддाрдп' рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░ो। рддुрдордиे рдкреЭा рд╣ै - рдоाрддृрджेрд╡ो рднрд╡, рдкिрддृрджेрд╡ो рднрд╡- 'рдЕрдкрдиी рдоाрддा рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рдордЭो , рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рдордЭो ' -рдкрд░рди्рддु рдоैं рдХрд╣рддा рд╣ूँ -рджрд░िрдж्рд░рджेрд╡ो рднрд╡ , рдоूрд░्рдЦрджेрд╡ो рднрд╡ -рдЧрд░ीрдм , рдиिрд░рдХ्рд╖рд░ ,рдоूрд░्рдЦ рдФрд░ рджुःрдЦी , рдЗрди्рд╣ें рдЕрдкрдиा рдИрд╢्рд╡рд░ рдоाрдиो। рдЗрдирдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рд╣ी рдкрд░рдо् рдзрд░्рдо рд╕рдордЭो। " -(рдЦंрдб-рей/рейрелрен - рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦिрдд -1894)   

" рдЬिрд╕ рджेрд╢ рдХी рдЬрдирддा рдоें рд╡िрдж्рдпा-рдмुрдж्рдзि рдХा рдЬिрддрдиा рд╣ी рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдЪाрд░ рд╣ै , рд╡рд╣  рджेрд╢ рдЙрддрдиा рд╣ी рдЙрди्рдирдд рд╣ै। - a nation is advanced in proportion as education and intelligence spread among the masses. рднाрд░рдд рдХे рд╕рдд्рдпाрдиाрд╢ рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░рдг рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рджेрд╢ рдХी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрдж्рдпा-рдмुрдж्рдзि, рд░ाрдЬ-рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рджрдо्рдн рдХे рдмрд▓ рд╕े рдоुрдЯ्рдаी рднрд░ рд▓ोрдЧों рдХे рдПрдХाрдзिрдХाрд░ рдоें рд░рдЦी рдЧрдпी рд╣ै। 'If we are to rise again, we shall have to do it in the same way, i.e. by spreading education among the masses.' рдпрджि рд╣рдоें рдлिрд░ рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ рдмрдирдиा рд╣ै рддो рд╣рдордХो рдЙрд╕ी рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓рдиा рд╣ोрдЧा, рдЕрд░्рдеाрдд рдЬрдирддा рдоें рд╡िрдж्рдпा/рд╢िрдХ्рд╖ा  рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा।  (рдЦंрдб -рем/рейрезреж -24 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1897.рд╢्рд░ीрдорддी рд╕рд░рд▓ा рдШोрд╖ाрд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд )

" рдоेрд░ा рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдФрд░ рднाрд░рдд рдХे рдмाрд╣рд░ рдордиुрд╖्рдп-рдЬाрддि рдоें рдЬिрди рдЙрджाрд░ рднाрд╡ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╣ै , рдЙрдирдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЧрд░ीрдм рд╕े рдЧрд░ीрдм, рдФрд░ рд╣ीрди рд╕े рд╣ीрди рдХो рджी рдЬाрдпे рдФрд░ рдлिрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡рдпं рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рджिрдпा рдЬाрдпे। рдЬाрдд-рдкाँрдд рд░рд╣рдиी рдЪाрд╣िрдП рдпा рдирд╣ीं , рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдоिрд▓рдиी рдЪाрд╣िрдП рдпा рдирд╣ीं , рдоुрдЭे рдЗрдирд╕े рдХोрдИ рд╡ाрд╕्рддा рдирд╣ीं। Liberty of thought and action is the condition of life, of growth and well being.  'рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рдХाрд░्рдп рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╣ी рдЬीрд╡рди , рдЙрди्рдирддि рдФрд░ рдХुрд╢рд▓-рдХ्рд╖ेрдо рдХा рдПрдХрдоेрд╡ рд╕ाрдзрди рд╣ै। ' рдЬрд╣ाँ рдпрд╣ рд╕्рд╡ंрдд्рд░рддा рдирд╣ीं рд╣ै , рд╡рд╣ाँ рд╡्рдпрдХ्рддि,рдЬाрддि, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдЕрд╡рдирддि рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ोрдЧी। (24 рдЬрдирд╡рд░ी, 1894.рдордж्рд░ाрд╕ी рд╢िрд╖्рдпों рдХो рд▓िрдЦिрдд /рдЦंрдб реи/рейреирез ) 

" рдпрдеाрд░्рде рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЬो рдЭोрдкреЬिрдпों рдоें рдмрд╕рддा рд╣ै , рдЕрдкрдиा рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ рд╡िрд╕्рдоृрдд рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ै , рдЕрдкрдиा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдЦो рдЪुрдХा рд╣ै। рд╣िрди्рджू, рдоुрд╕рд▓рдоाрди , рдИрд╕ाрдИ -рд╣рд░ेрдХ рдХे рдкैрд░ों рддрд▓े рдХुрдЪрд▓े рдЧрдП рд╣рдоाрд░े рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕ी рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧे рд╣ैं рдХि рдЬिрд╕ рдХिрд╕ी рдХे рдкाрд╕ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдзрди рд╣ै , рдЙрд╕ीрдХे рдкैрд░ों рддрд▓े рдХुрдЪрд▓े рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдЙрдирдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рд╣ै। "They are to be given back their lost individuality. They are to be educated. "--рдЙрди्рд╣ें рдЙрдирдХा рдЦोрдпा рд╣ुрдЖ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ (рдЕрд░्рдеाрдд рдЦोрдпा рд╣ुрдЖ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕) рд╡ाрдкрд╕ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा।  (рдЦंрдб -реи /рейремрел / 20 рдЬूрди, 1894.-рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджाрд╕ рд╡िрд╣ाрд░ीрджाрд╕ рджेрд╕ाрдИ рдХो-рджिрд╡ाрди рдЬी рдХो рд▓िрдЦिрдд)  

" рдоैं рди рдХोрдИ рддрдд्рд╡-рдЬ्рдЮाрдиी (metaphysician) рд╣ूँ, рди рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╣ूँ рдФрд░ рди рд╕िрдж्рдз рдкुрд░ुрд╖ рд╣ूँ। рдоैं рдиिрд░्рдзрди рд╣ूँ рдФрд░ рдиिрд░्рдзрдиों рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рддा рд╣ूँ। рднाрд░рдд рдХे 20 рдХрд░ोреЬ рдирд░- рдиाрд░ी рдЬो рд╕рджा рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдоूрд░्рдЦрддा рдХे рджрд▓рджрд▓ рдоें рдлँрд╕े рд╣ैं, рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдХिрд╕рдХा рд╣्рд░рджрдп рд░ोрддा рд╣ै ? рд╡े рдЕрди्рдзрдХाрд░ рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢ рдоें рдирд╣ीं рдЖ рд╕рдХрддे [рдЕрд╕рддो рдоा рд╕рдж्рдЧрдордп -рдоृрдд्рдпोрд░ рдоा рдЕрдоृрддं рдЧрдордп рднूрд▓ рдЧрдП рд╣ैं] рдЙрди्рд╣ें рдЗрд╕рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी। -рдЙрди्рд╣ें рдХौрди рдк्рд░рдХाрд╢ рджेрдЧा, рдХौрди рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдж्рд╡ाрд░-рдж्рд╡ाрд░ рдШूрдоेрдЧा ? рдпे рд╣ी рддुрдо्рд╣ाрд░े рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ैं , рдпे рд╣ी рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЗрд╖्рдЯ рдмрдиें। рдиिрд░рди्рддрд░ рдЗрди्рд╣ीं рдХे рд▓िрдП рд╕ोрдЪो , рдЗрди्рд╣ीं рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░ो। рдЙрд╕ीрдХो рдоैं рдорд╣ाрдд्рдоा рдХрд╣рддा рд╣ूँ, рдЬिрд╕рдХा рд╣्рд░рджрдп рдЧрд░ीрдмों рдХे рд▓िрдП рдж्рд░рд╡ीрднूрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЕрди्рдпрдеा рд╡рд╣ рджुрд░ाрдд्рдоा рд╣ै।  рдоेрд░ा рд╣्рд░рджрдп рдЗрддрдиा рднाрд╡-рдЧрджрдЧрдж рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдоैं рдЙрд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा, рддुрдо्рд╣ें рдпрд╣ рд╡िрджिрдд рд╣ै, рддुрдо рдЙрд╕рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ो। рдЬрдм рддрдХ рдХрд░ोреЬों рднूрдЦे рдФрд░ рдЕрд╢िрдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ेंрдЧे , рддрдм рддрдХ рдоैं рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЙрд╕ рдЖрджрдоी рдХो рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕рдШाрддी рд╕рдордЭूँрдЧा, рдЬो рдЙрдирдХे рдЦрд░्рдЪ рдкрд░ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै , рдкрд░рди्рддु рдЬो рдЙрдирдкрд░ рддрдиिрдХ рднी рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рджेрддा ! рд╡े рд▓ोрдЧ рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЧрд░ीрдмों рдХो рдкीрд╕рдХрд░ рдзрди рдкैрджा рдХिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдм рдаाрдардмाрдЯ рд╕े рдЕрдХреЬрдХрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ैं , рдпрджि рдЙрди рдмीрд╕ рдХрд░ोреЬ рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рддो рд╡े рдШृрдгा рдХे рдкाрдд्рд░ рд╣ैं।    (рдЦंрдб -рей/рейрекрел / рд╢िрдХाрдЧो, 1894. рдЖрд▓ाрд╕िंрдЧा рдХो рд▓िрдЦिрдд )  

" рднाрд░рдд рдХे рд▓ाрдЦ рд▓ाрдЦ рдЕрдиाрдеों рдХे рд▓िрдП рдХिрддрдиे рд▓ोрдЧ рд░ोрддे рд╣ैं ? рд╣े рднрдЧрд╡ाрди ! рдХ्рдпा рд╣рдо рдордиुрд╖्рдп рд╣ैं ? рддुрдорд▓ोрдЧों рдХे рдШрд░ों рдХे рдЪाрд░ों рддрд░рдл рдкрд╢ुрд╡рдд рдЬो рднंрдЧी-рдбोрдо рд╣ैं , рдЙрдирдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ो ? рдмрддाрдУ рди। рдЙрди्рд╣ें рдЫूрддे рднी рдирд╣ीं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें 'рджूрд░' 'рджूрд░'  рдХрд╣рдХрд░ рднрдЧा рджेрддे рд╣ो। рдХ्рдпा рд╣рдо рдордиुрд╖्рдп рд╣ैं ? (28 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1893. рд╣рд░िрдкрдж рдоिрдд्рд░ рдХो рд▓िрдЦिрдд )

["ржПржЦржи рж╣াржЬাрж░ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░рж▓েржУ ржнржж্рж░ржЬাрждেрж░া ржЫোржЯ ржЬাрждржжেрж░ ржЖрж░ ржжাржмাрждে ржкাрж░ржмে ржиা। ржПржЦржи ржЗрждрж░ ржЬাрждржжেрж░ ржи্ржпাрзЯ ржЕржзিржХাрж░ ржкেрждে рж╕াрж╣াржп্ржп ржХрж░рж▓েржЗ ржнржж্рж░ржЬাрждржжেрж░ ржХрж▓্ржпাржг। ржмিржмেржХাржиржи্ржж (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা , рзпржо ржЦржи্ржб , ржкেржЬ рззрзжрзн) ]

[ржорждাржоржд ржХি ржЕржи্рждрж░ рж╕্ржкрж░্рж╢ ржХрж░ে ?ржХাрж░্ржп ржХাрж░্ржп -ржЬীржмржи ржЬীржмржи - ржорждে -ржлрждে ржПрж╕ে ржпাрзЯ ржХি ? ржлিрж▓рж╕ржлি , ржпোржЧ , рждржк , ржаাржХুрж░-ржШрж░ , ржЖрж▓োржЪাрж▓, ржХрж▓া-ржоুрж▓ো- ржПрж╕ржм ржм্ржпржХ্рждিржЧржд ржзрж░্ржо , ржкрж░োржкржХাрж░ржЗ рж╕рж░্ржмржЬржиীржи ржорж╣াржм্рж░ржд - ржЖржмাрж▓ ржмৃржж্ржз ржмржиিрждা ржЖржЪржг্ржбাрж▓ , ржЖржкрж╢ু , рж╕ржХрж▓েржЗ ржП ржзрж░্ржо ржмুржЭিрждে ржкাрж░ে - (ржмিржмেржХাржиржи্ржж ржкржд্рж░াржмрж▓ী-571)  

[ржмিржж্ржпাржмুржж্ржзি ржмাрзЬাрж░ ржнাржЧ -ржЙржкрж░ে ржЪাржХржЪিржХ্ржп ржоাржд্рж░ ; рж╕ржо্ржорж╕্ржд рж╢ржХ্рждিрж░ ржнিржд্рждি рж╣ржЪ্ржЫে рж╣ৃржжрзЯ। рж╣ৃржжрзЯ ржпржд ржжেржЦাрждে ржкাрж░ржмে рждрждржЗ ржЬрзЯ। ржорж╕্рждিрж╖্ржХেрж░ ржнাрж╖া ржХেржЙ ржХেржЙ ржмোржЭে , рж╣ৃржжрзЯেрж░ ржнাрж╖া ржЕржм্рж░াрж╣্ржорж╕ржо্ржн ржкрж░্ржпржи্ржд рж╕ржХрж▓ে ржмোржЭে। рждржмে ржЖржоাржжেрж░ ржжেрж╢ে ржорзЬাржХে ржЪেрждাржиো -ржжেрж░ি рж╣ржмে ; ржХিржи্рждু ржЕржкাрж░ ржЕржз্ржпржмрж╕াрзЯ ржУ ржзৈрж░্ржпржмрж▓ ржпржжি ржеাржХে рждো ржиিрж╢্ржЪিржд рж╕িржж্ржзি।] (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкৃрж╖্ржа рзирзмрзо)

[ржЖржоাржжেрж░ mission (ржХাрж░্ржп) рж╣ржЪ্ржЫে ржЕржиাрже , ржжрж░িржж্рж░ , ржоূрж░্ржЦ, ржЪাрж╖া рждুрж╢োрж░ ржЬржи্ржп ; ржЖржЧে рждাржжেрж░ ржЬржг্ржпে ржХрж░ে ржпржжি рж╕ржорзЯ ржеাржХে рждো ржнржж্рж░рж▓োржХেрж░ ржЬржи্ржпে। ржУрж░া ржпржЦржи ржмুржЭрждে ржкাрж░ржмে ржиিржЬেржжেрж░ ржЕржмрж╕্ржеা, ржЙржкржХাрж░ ржПржмং ржЙржи্ржирждিрж░ ржЖржмрж╢্ржпржХрждা। рждржЦржиржЗ рждোржоাрж░ ржаিржХ ржаিржХ ржХাржЬ рж╣ржЪ্ржЫে ржЬাржиржмে।] (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкৃрж╖্ржа рзмрзпрзм)

[ржЬржирж╕াржзাрж░ржгржХে ржпржжি ржЖржд্ржоржиিрж░্ржнрж░рж╢ীрж▓ рж╣рждে рж╢েржЦাржиো ржиা ржпাрзЯ , рждржмে ржЬржЧрждেрж░ рж╕ржоржЧ্рж░ ржРрж╢্ржмрж░্ржп ржнাрж░рждেрж░ ржПржХржЯা ржХ্рж╖ুржж্рж░ ржЧ্рж░াржоেрж░ ржкржХ্рж╖েржУ ржкрж░্ржпাржк্ржд рж╕াрж╣াржп্ржп рж╣ржмে ржиা। ржЖржоাржжেрж░ ржХাржЬ  рж╣ржУрзЯা ржЙржЪিржд ржк্рж░ржзাржирждঃ рж╢িржХ্рж╖াржжাржи - ржЪрж░িржд্рж░ ржПржмং ржмুржж্ржзি ржмৃржд্рждিрж░ ржЙрзОржХрж░্рж╖ рж╕াржзржиেрж░ ржЬржи্ржп рж╢িржХ্рж╖া ржмিрж╕্рждাрж░। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী рзлрзнрзл)

[ржХোржи ржжেрж╢ে ржХি рж╣рзЯ , ржХি рж╣ржЪ্ржЫে , ржП ржжুржиিрзЯাржЯা ржХি , рждাржжেрж░ ржпাрждে ржЪোржЦ ржЦোрж▓ে , рждাржЗ ржЪেрж╖্ржЯা ржХрж░ো - -рж╕ржи্ржз্ржпাрж░ ржкрж░ , ржжিржи ржжুржкুрж░ে -ржХржд ржЧрж░িржм ржоূрж░্ржЦ ржЖржЫে , рждাржжেрж░ ржШрж░ে ржШрж░ে ржпাржУ - ржЪোржЦ ржЦুрж▓ে ржжাржУ। ржкুঁржеি -ржкাрждрж░াрж░ ржХрж░্ржо ржирзЯ -ржоুржЦে ржоুржЦে рж╢িржХ্рж╖া ржжাржУ। рждাрж░ржкрж░ center ржПржХ্рж╕ржЯেржи্ржЯেржб (ржХেржи্ржж্рж░েрж░ ржк্рж░рж╕াрж░ ) ржХрж░। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ рззрзлрзп)

[ржЬржирж╕াржзাрж░ржгেрж░ ржоржз্ржпে рж╢িржХ্рж╖াржмিрж╕্рждাрж░ ржХрж░িрждে рж╣ржЗржмে। ржХিржи্рждু рждাрж╣াрждেржУ ржЕрж╕ুржмিржзা ржЖржЫে। ржпржжি ржЖржорж░া ржЧ্рж░াржоে ржЧ্рж░াржоে ржЕржмৈрждржиিржХ ржмিржж্ржпাрж▓рзЯ ржЦুрж▓িрждে рж╕ржХ্рж╖ржоржУ рж╣ржЗ , рждржмু ржжрж░িржж্рж░ржШрж░েрж░ ржЫেрж▓েрж░া рж╕েрж╕ржм рж╕্ржХুрж▓ে ржкрзЬিрждে ржЖрж╕িржмে ржиা ; рждাрж╣াрж░া ржмрж░ং ржР рж╕ржорзЯ ржЬীржмিржХাрж░্ржЬржиেрж░ ржЬржи্ржпে рж╣াрж▓ржЪাрж╖ ржХрж░িрждে ржмাрж╣িрж░ে рж╣ржЗрзЯা ржкрзЬিржмে। ржЖржоি ржЗрж╣াрж░ржЗ ржоржз্ржпে ржПржХржЯি ржкрже ржмাрж╣িрж░ ржХрж░েржЫি। рждাрж╣া ржПржЗ - ржпржжি ржкрж░্ржмржд ржорж╣ржо্ржоржжেрж░ ржиিржХржЯ ржиা-ржЗ ржЖрж╕ে , рждржмে ржорж╣ржо্ржоржжржХেржЗ ржкрж░্ржмрждেрж░ ржиিржХржЯ ржпাржЗрждে рж╣ржЗржмে। ржжрж░িржж্рж░ рж▓োржХেрж░া ржпржжি рж╢িржХ্рж╖াрж░ ржиিржХржЯ ржкৌржЫিрждে ржиা ржкাрж░ে , рждржмে рж╢িржХ্рж╖াржХেржЗ ржЪাрж╖িрж░ рж▓াржЩрж▓েрж░ ржХাржЫে , ржоржЬুрж░েрж░ ржХাрж░ржЦাржиাрзЯ ржПржмং ржЕржи্ржпржд্рж░ рж╕ржм рж╕্ржеাржиে ржпাржЗрждে рж╣ржЗржмে। (ржкржд্рж░াржмрж▓ী ржкেржЬ рззрзкрзй)  

[рд▓ाрдЦों рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рдкрд╡िрдд्рд░рддा рдХे рдЕрдЧ्рдиिрдорди्рдд्рд░ рд╕े рджीрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдХрд░ , рднрдЧрд╡ाрди рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдЯрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╕े рд╢рдХ्рддिрдоाрди рдмрдирдХрд░ рдФрд░ рдЧрд░ीрдмों, рдкрддिрддों рддрдеा рдкрджрджрд▓िрддों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рд╕े рд╕िंрд╣ рдХे рд╕рдоाрди рд╕ाрд╣рд╕ी рдмрдирдХрд░ рдЗрд╕  рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рджेрд╢ рдоें рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдЙрдж्рдзाрд░ рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХा , рд╕ेрд╡ा рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХा , рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЙрдд्рдеाрди рдХे рд╕рди्рджेрд╢рдХा, рд╕рдоाрдирддा рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░ेंрдЧे। (рдкрдд्рд░ा-рез,реорез )

[ржпржжি ржЖржорж░া рж╕ржХрж▓েржЗ ржЕржХুрждোржнрзЯ рж╣ржЗрзЯা , рж╣ৃржжрзЯ ржХে ржжৃрзЬ ржХрж░িрзЯা ,ржнাржмেрж░ ржШрж░ে ржПржХ ржмিржи্ржжুржУ ржЪুрж░ি ржиা ржХрж░িрзЯা ржХাржЬে рж▓াржЧিрзЯা ржпাржЗ , рждржмে ржЖржЧাржоী ржкঁржЪিрж╢ ржмрзОрж╕рж░েрж░ ржоржз্ржпে ржЖржоাржжেрж░  рж╕ржХрж▓ рж╕ржорж╕্ржпাрж░ ржоীржоাংрж╕া рж╣ржЗрзЯা ржпাржЗржмে। ] (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рзлржо ржЦржи্ржб , ржкেржЬ рзлрзп)

[ ржЕржЧ্ржиিржоржи্ржд্рж░ে ржжীржХ্рж╖িржд ржПржХржжрж▓ ржпুржмржХ ржЧржаржи ржХрж░। рждোржоাржжেрж░ ржЙрзОрж╕াрж╣াржЧ্ржиি рждাрж╣াржжেрж░ ржнিрждрж░ ржЬ্ржмাрж▓িрзЯা ржжাржУ। ржЖрж░ ржХ্рж░ржорж╢ঃ ржПржЗ рж╕ংржШ ржмাрзЬাржЗрждে ржеাржХো , ржЙрж╣াрж░ ржкрж░িржзি ржмাрзЬিрждে ржеাржХুржХ। ржкржд্рж░িржХা, рж╕ংржмাржжржкржд্рж░ ржк্рж░ржнিрждрж░ ржкрж░িржЪাрж▓ржи ржнাрж▓ , рж╕ржи্ржжেрж╣ ржиাржЗ ; ржХিржи্рждু ржЪিрж░ржХাрж▓ ржЪিрзОржХাрж░ ржУ ржХрж▓ржоржкেрж╢া ржЕржкেржХ্рж╖া ржк্рж░ржХৃржд ржХাрж░্ржп - ржпрждржЗ рж╕াржоাржи্ржп рж╣ржЙржХ, ржЕржиেржХ ржнাрж▓।  (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рзмрж╖্ржа ржЦржи্ржб ржкেржЬ рзйрзлрзм)

" рд╢िрдХ्рд╖ा рдХिрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं ? рдХ्рдпा рд╡рд╣ рдкрдарди -рдоाрдд्рд░ рд╣ै ? рдирд╣ीं।  рдХ्рдпा рд╡рд╣ рдиाрдиा рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЬ्рдЮाрдирд░्рдЬрди рд╣ै ? рдирд╣ीं рдпрд╣ рднी рдирд╣ीं। (рдиिрд░्рдЬрди-рд╡ाрд╕ рдпा Be and Make' рдЧुрд░ु-рд╢िрд╖्рдп рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ -рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें) рдЬिрд╕ рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ рдХे рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╡рд╢ рдоें рд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдлрд▓рджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। 

" рд╣рдоें рдРрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ो, рдоाрдирд╕िрдХ рд╢рдХ्рддि рдмреЭे , рдмुрдж्рдзि рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो , рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдкैрд░ों рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ोрдиा рд╕ीрдЦे। 

[рж╣ে ржмীрж░рж╣ৃржжрзЯ ржпুржмржХржмৃржи্ржж ! ржмিрж╢্ржмাрж╕ ржХрж░ - рждোржорж░া ржмрзЬ ржмрзЬ ржХাржЬ ржХрж░াрж░ ржЬржи্ржпে ржЬржи্ржоেржЫ। ржХুржХুрж░েрж░ ржШেржУ ржШেржУ ржбাржХে ржнрзЯ ржкেрзЯো ржиা - ржЖржХাрж╢ ржеেржХে ржк্рж░ржмрж▓ ржмржЬ্рж░াржШাржд рж╣рж▓েржУ ржнрзЯ ржкেрзЯো ржиা -ржЦাрзЬা рж╣рзЯে ржУржа; ржУржаে ржХাржЬ ржХрж░ো। (ржмাржгী ржУ рж░ржЪржиা рзмрж╖্ржа ржЦржи্ржб ржкেржЬ рзкрзнрзм )  

=========== 

 https://cdn.vivekavani.com/wp-content/uploads/2022/10/Swami-Vivekananda-on-Organization-and-Organized-work.pdf

=========






 

 




   



  




   








 


 







  























      





            

  




 


  


рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें