рдХुрд▓ рдкेрдЬ рджृрд╢्рдп

рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░, 16 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 2024

ЁЯФ▒рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рд╣ै - 'Be and Make ' ЁЯФ▒

[рдХांрдХुрд░рдЧाрдЫी, рдпोрдЧोрдж्рдпाрди рдорда рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдФрд░ рдоिрд╢рди рдХे 16 рд╡ें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдиंрдж рдЬी рдХी рд╕्рдорд░рдг-рд╕рднा рдоें рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ी рджीрдкрдХ рдХुрдоाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдорд╣ाрд╢рдп рдХा рд╡рдХ्рддрд╡्рдп - (25 рдоिрдирдЯ 46 рд╕ेрдХрдг्рдб рд╕े) рддैрдд्рддрд░ीрдп рдЙрдкрдиिрд╖рдж рдХे рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рд╡рд▓्рд▓ी рдХा рд╢ाрди्рддि рдкाрда рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ।] 

ЁЯФ▒рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рд╣ै - 'Be and Make'ЁЯФ▒ 

рд╣рд░िः реР। рд╕рд╣ рдиाрд╡рд╡рддु। рд╕рд╣ рдиौ рднुрдирдХ्рддु। рд╕рд╣ рд╡ीрд░्рдпं рдХрд░рд╡ाрд╡рд╣ै।рддेрдЬрд╕्рд╡ि рдиाрд╡рдзीрддрдорд╕्рддु। рдоा рд╡िрдж्рд╡िрд╖ाрд╡рд╣ै।реР рд╢ाрди्рддिः рд╢ाрди्рддिः рд╢ाрди्рддिः॥ рд╣рд░िः реР  рддрдд् рд╕рдд्। 

рд╣े рдИрд╢्рд╡рд░ ! рдЖрдк рд╣рдо рджोрдиों (рдЧुрд░ु-рд╢िрд╖्рдп) рдХी рд╕ाрде-рд╕ाрде рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░ें। рдЖрдк рд╣рдо  рджोрдиों рдХा рд╕ाрде-рд╕ाрде рдкाрд▓рди-рдкोрд╖рдг рдХрд░ें।  рд╣рдо рдПрдХ рд╕ाрде рд╢рдХ्рддि рдПрд╡ं рд╡ीрд░्рдп рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░ें।  рд╣рдоाрд░ा рдЕрдз्рдпрдпрди рд╣рдо рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рддेрдЬрд╕्рд╡ी рд╣ो, рдк्рд░рдХाрд╢ рдПрд╡ं рд╢рдХ्рддि рд╕े рдкрд░िрдкूрд░िрдд рд╣ो। рд╣рдо рдХрджाрдкि рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдж्рд╡ेрд╖ рди рдХрд░ें। реР рд╢ाрди्рддिः! рд╢ाрди्рддिः! рд╢ाрди्рддिः! (рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╢ाрди्рддि рд░рд╣े।)

рдаाрдХुрд░, рдоाँ, рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे (рд░ाрддुрд▓ / рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рд╕े рд░ंрдЧे рдЪрд░рдгों) рд╢्рд░ी рдЪрд░рдгों рдоें рдоैं рдЕрдкрдиा рдк्рд░рдгाрдо рдиिрд╡ेрджрди рдХрд░рддा рд╣ूँ, рдк्рд░рдгाрдо рдиिрд╡ेрджрди рдХрд░рддा рд╣ूँ - рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдЪрд░рдгों рдоें, рдЬिрдирдХी рд╕्рдоृрддि рдоें рдЖрдЬ рдпрд╣ рд╕्рдорд░рдг рд╕рднा рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдк्рд░рдгाрдо рдиिрд╡ेрджрди рдХрд░рддा рд╣ूँ рд╕рднा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрдорд▓ाрдд्рдоाрдирди्рдж рдЬी, рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ ,рдХांрдХुрд░рдЧाрдЫी рдпोрдЧोрдж्рдпाрди рдорда , рдХे рдЪрд░рдгों рдоें। рдк्рд░рдгाрдо рдХрд░рддा рд╣ूँ рдЖрдЬ рдХे рд╕рднाрдкрддि рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд▓ोрдХोрдд्рддрд░ाрдирди्рджрдЬी рдорд╣ाрд░ाрдЬ, рдЕрдз्рдп्рдХ्рд╖ рдХाрдоाрд░рдкुрдХुрд░, рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдФрд░ рдоिрд╢рди  рдХो, рдЕрдкрдиी рдЖंрддрд░िрдХ рд╢ुрднेрдЪ्рдЫा рдФрд░ рд╢्рд░рдж्рдзा рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ рд╣рдоाрд░े рдк्рд░िрдп рдбाрдХ्рдЯрд░ рдмाрдмू' рдбाрдХ्рдЯрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдЬीрдд рдШोрд╖ рджрд╕्рддीрджाрд░ рдорд╣ाрд╢рдп рдХो। рдпрд╣ाँ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╕рдорд╕्рдд рд╕ंрди्рдпाрд╕िрдпों рддрдеा рдм्рд░рд╣्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рднी рдоैं рдЕрдкрдиा рдк्рд░рдгाрдо рдФрд░ рд╢ुрднेрдЪ्рдЫा рдЬ्рдЮाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ। рд╕рднा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╕рдорд╕्рдд рд╕ुрдзिрд╡ृрди्рдж (рд╡िрдж्рд╡рдд рдордг्рдбрд▓ी ?) рдХो рдоैं рдЕрдкрдиा рдЖंрддрд░िрдХ рдирдорд╕्рдХाрд░ рдПрд╡ं рд╢ुрднेрдЪ्рдЫा рдЬ्рдЮाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ।  

рдкूрдЬрдиीрдп рдорд╣ाрд░ाрдЬ (рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ-рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдХ्рдпोंрдХि рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдоिрд╢рди рдХे рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдеे рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЬीрд╡рди рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рд╣ोрдиा рд╣ी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдоें рднी рдЗрд╕ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рд╣ुрдИ рдеी, рдФрд░ рдЕрднी рдЕрднी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рднी рдЙрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд╣рд▓ु рдкрд░ рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдХिрди्рддु, рдоैं рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рдЬोрд░ рджेрдХрд░ рдХा рд╕рдХрддा рд╣ूँ рдХि рдЖрдк рдоें рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕े рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рдирд╣ीं рдЬाрдирддे рд╣ोंрдЧे рдХि; рдЙрдирдХे рдЬैрд╕ा рдПрдХ рд╡िрдж्рд╡ाрди् рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдоिрд╢рди рдХे рд╕ाрде 72 рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╕ंрди्рдпाрд╕ рдЬीрд╡рди рдХा рдкाрд▓рди рдХिрдпा рд╣ै; рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЬीрд╡рди рдоें, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдпुрд╡ा рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рд▓िрдП, рдЗрддрдиा рдорд╣ाрди рдХाрдо рдХрд░ рдЧрдП рд╣ैं, рдХि рд╡рд╣ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╕рджैрд╡ рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдмрдиा рд░рд╣ेрдЧा। 

     рдХोрд▓рдХाрддा рдХा рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо 5 рдирдо्рдмрд░ , рдбेрд╣ी рдПंрдЯрд▓ी рд░ोрдб (Dehi Entally Road) рдкрд░ рдЬрд╣ाँ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै - рдЙрд╕рдХे рдаीрдХ  рдкрд╣рд▓े 'рджेрдм рд▓ेрди' рдоें рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдХा рдкैрддृрдХ рдиिрд╡ाрд╕ рд╣ै। рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे 'рдбेрд╣ी рдПंрдЯрд▓ी рд░ोрдб рдоुрд╣рд▓्рд▓े' рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рджेрд╡ рдиाрд░ाрдпрдг рдмाрдмू рдХे рдШрд░ рдХे рдПрдХ рд╕рджрд╕्рдп рдЙрдкेрди्рдж्рд░ рдиाрд░ाрдпрдг рджेрд╡ рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╕рд╣рдкाрдаी рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджाрдирдкрдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦрдХрд░ рдЬो рдордХाрди рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХो рджाрди рдоें рджिрдпा рдеा, рдЖрдЬ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 60 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкрд╣рд▓े рдЙрд╕ рдордХाрди рдХो рддोреЬ рдХрд░ рдПрдХ рдирдпा рдордХाрди рдЬрдм рдмрдиा, рддрдм  рдоैं рд╕्рдХूрд▓ рдХा рдЫाрдд्рд░ рдеा рдФрд░ 7 рд╡ीं рдпा 8 рд╡ीं рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдкреЭ  рдеा। рдХौрддुрд╣рд▓ рд╡рд╢ рдоैंрдиे рдЕрдкрдиे рдкिрддाрдЬी рдФрд░ рдШрд░ рдХे рдмреЬे рд▓ोрдЧों рд╕े рдоैंрдиे рдкूрдЫा рдеा рдХि рдпрд╣ाँ рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा ? рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рдЗрд╕рдоें рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХा рдПрдХ рдХेрди्рдж्рд░ рдЦुрд▓ेрдЧा। 

          рдоेрд░ी рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे- рд╢ाрдпрдж 1960-61 рдоें рдЙрд╕ рдХेрди्рдж्рд░ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рд╣ुрдЖ рдеा।  рдк्рд░рдердо рддрд▓्рд▓े рдкрд░ Book Publishing Center (рдкुрд╕्рддрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХेрди्рдж्рд░) рдХा рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдеा, рджूрд╕рд░े рддрд▓्рд▓े рдкрд░ рдПрдХ рддрд░рдл рд╕рднाрдЧाрд░ (auditorium) рдеा рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп (library) рдеा।  рд╣рдо рд▓ाрдЧों рдиे рдХौрддुрд╣рд▓ рд╡рд╢ рд╡рд╣ां рдЬाрдиा рдЖрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЫाрдд्рд░ рдЬीрд╡рди рдХे рд╕рдордп "Postage Stamp " (рдбाрдХ рдЯिрдХрдЯ) рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиे рдХे рдк्рд░рддि рдоेрд░ा рдмрд╣ुрдд рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдеा; рдбाрдХрдЯिрдХрдЯ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиा рд╣ी рдоेрд░ा рд╢ौрдХ (Hobby) рдеा। рдФрд░ рдЪूँрдХि рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рд╕े рдЬुреЬा рд╣ुрдЖ рдеा, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡рд╣ाँ рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рд╕े рдкрдд्рд░ рдЖрддे рд░рд╣рддे рдеे। рд╡рд╣ рд╕рдордп рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рдпुрдЧ рдХा рдирд╣ीं рдеा, рдИрдоेрд▓ рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा, рдоोрдмाрдИрд▓ рдХा рдпुрдЧ рдирд╣ीं рдеा । [рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдПрдХрдЯрдХ рд╣ोрдХрд░ рд╕ुрди рд░рд╣े рдеे। ] рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХेрд╡рд▓ рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдо рд╣ोрддा рдеा рдпा рдЯेрд▓ी рдлैрдХ्рд╕ рд╣ोрддा рдеा, рдпा рдлिрд░ рдбाрдХ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкрдд्рд░ों  рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рд╣ोрддा рдеा। рдЙрд╕ी рдбाрдХрдЯिрдХрдЯ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиे рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╡рд╣ाँ рдЬाрдиा -рдЖрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा।   рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдж्рд╡рдпाрдирди्рдж рдЬी рдорд╣ाрд░ाрдЬ (рдЕрд░्рдзेрди्рджु рдорд╣рд░ाрдЬ) рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдХे рдоैрдиेрдЬрд░ рдеे - рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рдЙрдирдХा рд╢рд░ीрд░ рдЪрд▓ा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ाँ рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡े рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рдХुрдЫ Voluntary work рдХрд░рдиे рдХा рдоौрдХा рднी рджेрддे рдеे। рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдмोрд▓рддे рдеे рдирдпा рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдмрдиा рд╣ै, рддुрдо рд▓ोрдЧ рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдоें рдЖрддे рд░рд╣рдиा। рдпрд╣ाँ рдЖрдХрд░ рддुрдорд▓ोрдЧ рдХैрдЯрд▓ॉрдЧ рдмрдиाрдиा , рдЗंрдбेрдХ्рд╕ рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиा।  

   'рдЙрдкेрди рдмाрдмू' рдХे рджाрдирдкрдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦे рдПрдХ рд╢рд░्рдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдоाрдирд╕ेрд╡ा рд░ूрдк рд╕े рдХुрдЫ рд░ाрд╣рдд рдХाрд░्рдп (Relief Work)  рдк्рд░рддि рдоाрд╣ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рддिрдеि рдкрд░ рд╡рд░्рд╖ рднрд░ рдЪрд▓рддा рд░рд╣рддा рдеा। рд╣рдорд▓ोрдЧ рднी volunteer (рд╕्рд╡рдпं рд╕ेрд╡рдХ) рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХрд░рддे рдеे। рд╕्рдХूрд▓ рдпा рдШрд░ рдХे рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЬिрддрдиा рд╕рдордп рдмрдЪрддा рдеा рд╣рдоोрдЧ рд╕ेрд╡ा рдХाрд░्рдп рдоें рдЕрдкрдиा рдкूрд░ा рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░рддे рдеे। рд╢ाрдо рдХे 4.30 рдмрдЬे рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдЫुрдЯ्рдЯी рд╣ो рдЬाрддी рдеी, рдСрдлिрд╕ рдмंрдж рд╣ो рдЬाрддा рдеा , рдЕрднी рднी рд╡рд╣ी рдиिрдпрдо рдЪрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рд╕ाрде рдЙрддрдиी рдШрдиिрд╖्рдЯрддा рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдеी, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╡े рднीрддрд░ рд╡ाрд▓े рдХрдорд░े рдоें рдмैрдарддे рдеे। рдФрд░ рдЙрд╕ рдХрдорд░े рдХो рд╡े рд▓ोрдЧ PB рдХрдорд░ा рдХрд╣рддे рдеे। PB рдХा рдЕрд░्рде рд╕рдордЭрддा рдирд╣ीं рдеा; рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рдмाрдж рдоैंрдиे рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╕े рдкूрдЫा -рдорд╣ाрд░ाрдЬ PB рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै ? рдЕрд░्рдзेрди्рджु рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рдХрд╣ा -рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд। рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд рдкрдд्рд░िрдХा рдХो рд╡े рд▓ोрдЧ рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें P.B рдХрд╣рддे рдеे।  рдЕрд░्рдзेрди्рджु рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬे рд╣ुрдП рдеे, рдХिрди्рддु рддрдм рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдХोрдИ рдШрдиिрд╖्рдЯ  рдкрд░िрдЪрдп рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा। 

  рдФрд░ рддीрди-рдЪाрд░ рд╕ाрд▓ рдмाрдж - рдЬрдм  рд╣рдорд▓ोрдЧ рдеोреЬे рдмреЬे рд╣ो рдЧрдП рдеे рдФрд░ рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХрдг्рдб्рд░ी рдХा рдПрдЧ्рдЬाрдо рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдеे। рддрдм 1964 рдоें рдкाрд░्рдХ рд╕рд░्рдХрд╕ рдоैрджाрди рдоें рдЬрд╣ाँ  рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рд╢рддрд╡ाрд░्рд╖िрдХी рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдеा рд╡рд╣ाँ  exhibition рддрдеा  auditorium рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рдкрдг्рдбाрд▓ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।  рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рд╡рд╣ां рд╕्рд╡ैрдЪ्рдЫिрдХ рд╕ेрд╡ा  (voluntary service) рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рдеा। рд╡рд╣ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рдФрд░ рд▓рдо्рдмा  рдЪрд▓ा рдеा। рдФрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдШрдЯрдиाрд╡рд╢ рд╡рд╣ाँ рдПрдХ рджंрдЧा # рд╣ोрдиे рд╕े рдХुрдЫ рд╡िрдШ्рди рднी рд╣ुрдЖ рдеा, рдХिрди्рддु рдЙрд╕ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдХो рдирд╣ीं рдЙрдаा рд░рд╣ा рд╣ूँ। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╢ाрдпрдж 1965 рдоें рдЕрд░्рдзेрди्рджु рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдмрджрд▓ी рд╣ोрдХрд░ рдХрдоाрд░ рдкुрдХुрд░ рдЖрд╢्рд░рдо рдЪрд▓े рдЧрдП। 

          рдЙрдирдХे рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдкूрдЬрдиीрдп рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдоैрдиेрдЬрд░ рдХा рдкрджрднाрд░ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХा рдмрд╣ुрдд рдШрдиिрд╖्рдЯ рдкрд░िрдЪрдп рд╣ो рдЧрдпा। рд╡े рд╣рдорд▓ोрдЧों рд╕े рдХिрд╕ी рдоिрдд्рд░ рдХे рд╕рдоाрди рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдеोреЬी рджेрд░ рдкрд╣рд▓े рдХрд╣ рд░рд╣े рдеे рдХि рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдмрд╣ुрдд рд╕рд░рд▓ рдеे, рдХिрди्рддु рд╡े рдХिрддрдиे рд╕рд░рд▓ рдеे рдЗрд╕рдХी рдЖрдк рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рдоैंрдиे рд╣िрд╕ाрдм рд▓рдЧाрдХрд░ рджेрдЦा рд╣ै, рд╡े рдоुрдЭрд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 17 -18 рд╡рд░्рд╖ рдмреЬे рдеे। рдХिрди्рддु рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдоिрдд्рд░ рдХे рд╕рдоाрди рдоिрд▓рддे рдеे। рдРрд╕ी рдХोрдИ рдмाрдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рдЬिрд╕рдХो рдоैं рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рд╕ाрде рд╢ेрдпрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ोрдКंрдЧा। рд╕्рдХूрд▓ рдХे рдоिрдд्рд░ों рдХे рд╕ाрде рднी рдЬिрд╕ рдмाрдд рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ो, рд╡ो рднी рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╢рдпेрд░ рдХрд░рддा рдеा। рдХрд╣ाँ рдЧрдпा рдеा, рдХिрд╕рдХे рд╕ाрде рдеा,рд╕ाрд░ा рджिрди рд╕рдордп рдХैрд╕े рдмिрддाрдпा, рдХिрд╕рдиे рдХ्рдпा рдХрд╣ा, рдХिрд╕ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдХ्рдпा рдЧреЬрдмреЬी рд╣ुрдИ рд╣ै, рд▓реЬрдХों рдиे рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рд╣ै -рд╕рдм рдХुрдЫ рдЙрдирдХो рдмрддाрддा рдеा। рдФрд░ рдЬो рдХुрдЫ рдоैं рдХрд╣рддा  рдЙрди्рд╣ीं рдмाрддों рдоें рд╕े рдХुрдЫ рдмाрддों рдХो рдЙрдаाрдХрд░, рд╡े рдаीрдХ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рд╕ुрдзाрд░ (correction) рднी рдХрд░ рджेрддे рдеे। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдпा рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрдХрд▓ рд▓ाрдЗрдл рдоें  рдЬीрд╡рдирдЧрдарди рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा -рдХ्рдпा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै -рдЗрд╕े рдЗрддрдиे рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдордЭा рджेрддे рдеे, рдХि рдЙрдирдХो рд╕ाрдордиे рд╕े рдирд╣ीं рджेрдЦрдиे рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рдЗрддрдиे рджिрдиों рдмाрдж рднी , 60 рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рдХी рдмाрддों рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░рдиे рд╕े рдХिрддрдиे  рдЕрдж्рднुрдд рдЕрдиुрднूрддि рд╣ोрддी рд╣ै, рдЖрдк рд▓ोрдЧ рднी рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдоैं рдХोрдИ рдмाрдд рдЕрдкрдиे рдорди рд╕े рдмрдиाрдХрд░ рдирд╣ीं рдХрд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ।  60 рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рдХी рдЙрддрдиी рдкुрд░ाрдиी рдмाрддों рдХो рдоैं рдХैрд╕े рдпाрдж рд░рдЦ рд╕рдХрддा рд╣ूँ , рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрд╣ीं рдоैं рднूрд▓ рди рдЬाрдКँ рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрдкрдХे рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоैं рдХुрдЫ рдмाрддों рдХो date рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рд▓िрдЦ рдХрд░ рд▓ाрдпा рд╣ूँ। рдХिрди्рддु рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдЗрддрдиी рдЕрди्рддрд░ंрдЧрддा рдеी, рдЗрддрдиे рдШрдиिрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдоिрд▓рдиा рд╣ोрддा рдеा рдХि рдоेрд░ी рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рдЕрдм рднी рд╡े рд╕рдЬीрд╡ рджृрд╢्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдЧृрдд рд╣ैं। рдЬो рд╣ो рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХрдг्рдб्рд░ी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि 1964 рдоें рдирдИ рдирдИ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ рдеी рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 11 рд╡ीं рдкाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдиाрдо рд▓िрдЦрд╡ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा। рдоैं рд╕ाрдЗंрд╕ рд▓ेрдХрд░ рдкреЭ рд░рд╣ा рдеा , рдоुрдЭे рд╕्рдХॉрдЯिрд╢ рдЪрд░्рдЪ рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдиाрдо рд▓िрдЦाрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। 1964 -1965 рддрдХ рдХॉрд▓ेрдЬ рдХा рдкрдвाрдИ рдаीрдХ-рдаाрдХ рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा। рд▓ेрдХिрди 1966-67 рдХे рдордз्рдп рдоें рдкреЭाрдИ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдпрд╣ рдЦрдмрд░ рдлैрд▓ी рдХी рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдоें , рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЙрдд्рддрд░рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдирдХ्рд╕рд▓рдмाреЬी рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рд╕े рдПрдХ рдЖрди्рджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рд╣ै। (34 рдоिрдирдЯ 13 рд╕े рд░िрдХॉрд░्рдбिंрдЧ рд╕рд╣ीрд╣ुрдЖ। ) рддрдм рдоुрдЭे рдЙрддрдиी рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं рд░рд╣рддी рдеी , рдЗрддрдиी рдоैрдЪुрд░िрдЯी рднी рдирд╣ीं рдеी। рд▓ेрдХिрди рдЗрддрдиा рдЬाрдирддा рдеा рдХि рд╡рд╣ рдЖрди्рджोрд▓рди 'рдХृрд╖рдХ рдЖрди्рджोрд▓рди ' рдХे рдиाрдо рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдеा। рдХिрди्рддु 'рдирдХ्рд╕рд▓рдмाреЬी рдХृрд╖рдХ рдЖрди्рджोрд▓рди' рдХे рдХुрдЫ рдиेрддाрдУं рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдкрддा рдирд╣ीं рдХिрд╕ рдХीреЬे рдиे рдХाрдЯा рдХि рдЕрдж्рднुрдд рд░ूрдк рд╕े рдЙрдирд▓ोрдЧों рдиे рдкूрд░े рдХृрд╖рдХ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдпुрд╡ा рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рдЙрдЧ्рд░ рдЕрд╕рди्рддोрд╖ рд╕े рдЬोреЬ рджिрдпा।  рдпрд╣ीं рд╕े рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा turning point рдЖрдпा рдФрд░ рдХिрд╕ाрди рдЖंрджोрд▓рди рд╣िंрд╕рдХ рджिрд╢ा рдоें рдоुреЬ рдЧрдпा। 

      рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╡िрди्рдз्рд╡рд╕рдХ рдХाрдг्рдб рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ , рджिрди рджрд╣ाреЬे рд╕реЬрдХ рдкрд░ рд╣ी рдкुрд▓िрд╕ рдХा рдЦूрди рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдЖрдЧ рд▓рдЧा рджेрдиे рдХा рдХाрдо рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдХे рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рд▓ेрдХ्рдЪрд░ рджे рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджी рд▓ोрдЧ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдШुрд╕ рдХрд░ рдм्рд░ेрдирд╡ाрд╢ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддोреЬ-рдлोреЬ рдХा рд▓ेрдХ्рдЪрд░ рджेрдиे рд▓рдЧा । рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЕрдб्рдбा рдеा рдк्рд░ेрд╕ीрдбेрди्рд╕ी рдХॉрд▓ेрдЬ рдФрд░ рдХोрд▓рдХाрддा рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी। рд╡рд╣ाँ рд╕े рд╕्рдХॉрдЯिрд╢ рдЪрд░्рдЪ рдХॉрд▓ेрдЬ рдЬ्рдпाрджा рджूрд░ рдирд╣ीं рдкреЬрддा рд╣ै। рдЬрдм рддрдм рдЙрдирд▓ोрдЧ рд╣рдоाрд░े рдХॉрд▓ेрдЬ рдХे рдпुрд╡ाрдУं рдкрд░ рдЕрдЯैрдХ рдХрд░рдиे рд▓рдЧा , рдФрд░ рдХ्рд░рдорд╢ः рдпे рд╕рдм рдмреЭрддा рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдШोрд░  рдЪिंрддा рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрди рдЧрдпा, рд╕рднी рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рддो рдХрд░рддे рдеे , рдХिрди्рддु рдХिрд╕ी рдХे рдкाрд╕ рдЗрд╕рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдирд╣ीं рдеा। рдпा рд╕рдоाрдзाрди рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдЪेрд╖्рдЯा рднी рдирд╣ीं рдХрд░рддा рдеा। 

  рджेрдЦिрдпे рдаाрдХुрд░ рдХी рдХ्рдпा рдЕрдж्рднुрдд рд▓ीрд▓ा рдеी ! рд╣рдордиे рдЕрдкрдиे рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рджेрдЦा рдеा -рдпрджि рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХा рдирдХ्рд╕рд▓рдмाреЬी рдХिрд╕ाрди рдЖрди्рджोрд▓рди рдЙрддрдиा рдЙрдЧ्рд░ рдФрд░ рд╡िрдз्рд╡ंрд╕рдХ рдЫाрдд्рд░ рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдирд╣ीं рдмрджрд▓ рдЧрдпा рд╣ोрддा рддो рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЧрдарди рднी рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рд╣ोрддा। рдоैं рдЖрдкрдХो рдЗрд╕ рдпुрд╡ा рд╕ंрдЧрдарди рдХे рдЖрд╡िрд░्рднूрдд рд╣ोрдиे рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдмрддрд▓ा рд░рд╣ा рд╣ूँ; рдХि рд╣рдорд▓ोрдЧ рдРрд╕ा рдХ्рдпों рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि- " рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЧрдарди рднрдЧрд╡ाрди рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рджेрд╡ рдХी рдЗрдЪ्рдЫा, рдЬрдЧрддрдЬрдирдиी рдоाँ рд╕ाрд░рджा рджेрд╡ी рдХे рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рддрдеा рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░рдгा  (inspiration) рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै ! рдмेрд▓рдкрдд्рд░ рдХे рддीрди рдкрдд्рддों рдХे рд╕рдоाрди рдЗрди рдд्рд░िрджेрд╡ों рдХे рдмिрдиा рдорд╣ा-рдордг्рдбрд▓ рдХा рдЖрд╡िрд░्рднाрд╡ рд╣ोрдиा рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдпुрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдЪुрдиौрддी рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп (Challenging-Job) рдеा !

       (35 рдоिрдирдЯ 56 рд╕ेрдХрдг्рдб) рдЗрди рд╕рдм рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдорд╣ाрд░ाрдЬ (рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी -рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдмрд╣ुрдд рджुрдЦिрдд рдФрд░ рд╡्рдпрдеिрдд рд╣ुрдП рдеे। рддрдм рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдирди्рдпाрдирди्рдж рдЬी (рдЧोрд╡िрди्рдж рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдмрд╣ुрдд рдХ्рд▓ोрдЬрд▓ि рд╣ोрдХрд░ рдХाрдо рдХрд░рддे рдеे।  рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдирди्рдпाрдирди्рдж рдЬी PB рдХे рд╕рдо्рдкрджाрдХ рдеे। рдорд╣ाрдоंрдбрд▓ рдХे рдЬрди्рдо рдХे рд╕рдордп рдЕрд▓ाрдкी/рдЕрд▓ोрдкी рдорд╣ाрд░ाрдЬ (рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рдЪिрджाрдд्рдоाрдиंрдж рдЬी) рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ ( рдк्рд░ेрд╕िрдбेрди्рдЯ) рдеे। рдмाрдж рдоें, рдЙрди्рд╣ें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕рдЪिрд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рдмेрд▓ूрд░ рдорда рдоें рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЙрди्рд╣ें рдЕрд▓ाрдкी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा; рд╡े рднी рдмрд╣ुрдд рдкрд╡िрдд्рд░ рдФрд░ рд╕рдЪ्рдЪे рдордиुрд╖्рдп рдеे -рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдоाँ рд╕ाрд░рджा рдХे рдЬैрд╕े ! рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдоाँ рд╕ाрд░рджा рдХी рд╣ी рдк्рд░рддिрдоूрд░्рддि -рдеोреЬा рднी рдмреЭाрдХрд░ рдирд╣ीं рдХрд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ। рдЗрди  рд╕рднी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд▓ोрдЧों рдХा рд╣्рд░рджрдп рдЕंрджрд░ рд╕े рдореЬोреЬ рд░рд╣ा рдеा , рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╡्рдпрдеिрдд рдеा। рд╣рдордиे рдЕрдкрдиे рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рджेрдЦा рдеा - рд╡े рд╕рднी рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдЬрд░ुрд░ी рд╣ै।

     рдЙрдирд▓ोрдЧों рдХी рд╡्рдпाрдХुрд▓рддा рдФрд░ рд╣्рд░рджрдп рдХी рд╡्рдпрдеा рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╢ाрдпрдж  рдаाрдХुрд░ рджेрд╡ рдиे рд╣ी рднीрддрд░ рд╕े рдЙрди рд▓ोрдЧों рд╕े рдХрд╣ा рдеा, рдХि рдЦूрди-рд╣рдд्рдпा рдХा рдЬрд╡ाрдм рд╣рдорд▓ोрдЧ рднी рдЦूрди- рд╣рдд्рдпा рд╕े рдирд╣ीं рджे рд╕рдХрддे। рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рддिрд╡ाрдж рдХा рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХा рд╣ै рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा- " Man- Making and Character- Building Education" (рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा) рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рд▓ेрдХिрди рддुрд░ंрдд рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдирди्рдпाрдирди्рдж рдЬी рджोрдиों рд╕рдо्рдоिрд▓рдд рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣рдиे рд▓рдЧे рдХि, рдпрд╣ рдХाрдо рд╕ंрди्рдпाрд╕िрдпों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै  [ рдЗрд╕рдХा рдпрджि рдХाрд░рдг рдпрджि рдаीрдХ рд╕े рд╕рдордЭрдиा рд╣ो рддो "рдЬीрд╡рди рдирджीрдХे .... (рдкृрд╖्рда 126) рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं] рдЧृрд╣рд╕्рде рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЧृрд╣рд╕्рде рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा 

     рдХ्рдпा рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдХैрд╕े рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा ? рдпुрд╡ाрдУं рдХो рджोрд╖ी рдард╣рд░ाрдиे рд╕े рдХोрдИ рд▓ाрдн рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा , рдпे рдиेрддा рд▓ोрдЧ рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдм्рд░ेрди рд╡ाрд╢ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдирдХ्рд╕рд▓ рдиेрддाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдпुрд╡ाрдУं рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै, рдЙрдирдХो рдбрд░ाрдпा -рдзрдордХाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХे рддाрдиेрдмाрдиे рдХो рдЪूрд░-рдЪूрд░ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдРрд╕ा рдирд╣ीं рдЪрд▓рдиे рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЙрдкрджेрд╢ों рдХो рд╕ुрдиाрдиा рдкреЬेрдЧा। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдХрд╣ा рдеा рд╣рдорд▓ोрдЧ рдирдпा рднाрд░рдд рдЧреЭेंрдЧे, рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा ? -рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा। рдРрд╕ा рдпुрд╡ा рдЪाрд╣िрдП рдЬो рджेрд╢-рдк्рд░ेрдоी рд╣ोрдЧा, рдЬो рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдиिрд╖्рдХрдкрдЯ рд╣ोрдЧा , рдЬो рдИрдоाрдирджाрд░ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдЬो рд╣ोрдЧा 100 % рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░ ! (рдЧृрд╣рд╕्рде рдиेрддा рдХो рднी рднीрддрд░ рд╕े рдкूрд░्рдг рдд्рдпाрдЧी рдЕрд░्рдеाрдд рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░ рд╣ोрдиा рд╣ोрдЧा। рдЙрд╕े рддीрдиों рдРрд╖рдгाрдУं рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдоें рднी рдЖрд╕рдХ्рддि рдирд╣ीं рд░рдЦрдиी рд╣ोрдЧी।) рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдХрд╣ा рд╣ै  -"рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ी рдЬीрд╡िрдд рд╣ै , рдЬो рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЬीрддा рд╣ै। рд╢ेрд╖ рддो рдоृрдд рд╕े рднी рдЕрдзрдо рд╣ैं !"  

     рдЕрдм рдЕрд╕рд▓ी рд░рд╣рд╕्рдп рдкрд░ рдЖ рд░рд╣ा рд╣ूँ , рдорд╣ाрд░ाрдЬ [рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдирди्рдпाрдирди्рдж рдЬी (рдЧोрд╡िрди्рдж рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдЬो рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдеे) рдЙрди рджिрдиों рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЬाрддे рдеे рдирд╡рдиीрджा (рд╢्рд░ी рдирд╡рдиीрд╣рд░рди рдоुрдЦोрдкाрдз्рдпाрдп рдорд╣ाрд╢рдп) рдЬो рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рдеे; рдФрд░ рдЙрди рджिрдиों рд╡ेрджाрди्рдд рдорда рдЬाрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕рдЬ्рдЬрди рдЙрд╖ा рджा  (рд╢्рд░ी рдЙрд╖ा рд░ंрдЬрди рджрдд्рдд) рднी рд╡рд╣ाँ рд╡ेрджाрди्рдд рдорда рдЬाрдпा рдХрд░рддे рдеे।  рд╡рд╣ां рдЙрд╖ा рджा рд╕े рдЙрдирдХा рдкрд░िрдЪрдп рд╣ुрдЖ। рдЙрд╖ा рджा рдХी рдпрд╣ рдЖрджрдд рдеी рдХि рдорда -рдоिрд╢рди рдоें рдЬрд╣ाँ рдХрд╣ी рдЕрдЪ्рдЫा рднाрд╖рдг рд╣ोрддा рд╡े рдЬाрддे рд░рд╣рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рджिрди рдирд╡рдиी рджा рд╕े рдХрд╣ा - рдЪрд▓िрдП рди рдЧोрд▓рдкाрд░्рдХ рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд░ंрдЧрдиाрдеाрдиंрджрдЬी рдЖрдпे рд╣ैं , рд╡े рд╡рд╣ां рдХे рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рд╣ैं рддрдеा рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рднाрд╖рдг рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЖрдкрдХो рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧेрдЧा। рдирд╡рдиी рджा рд╡рд╣ाँ рдЧрдП , рдЙрдирдХा рднाрд╖рдг рд╕ुрдиा। рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧा , рдПрдХ рджिрди рдЧрдП -рджो рджिрди рдЧрдП। рд╡े рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рдмाрддрдЪीрдд рдХिрдпे। рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдирд╡рдиीрджा рдХो рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧा। рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдЙрдирдХो рд░ोрдЬ рдЖрдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрди्рд╡ाрдЗрдЯ рдХिрдпे рд╡े рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЧोрд▓рдкाрд░्рдХ рдЬाрдиे рд▓рдЧे। 

1964 рдоें рдкाрд░्рдХ рд╕рд░рдХрд╕ рдоैрджाрди рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рдЬрди्рдо рд╢рддрд╡ाрд░्рд╖िрдХी рдХे рд╕рдордп, рдЯिрдХрдЯ рдХाрдЙंрдЯрд░ рдХे рд░ुрдкрдП -рдкैрд╕ों рдХो рд░рдЦрдиे рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕्рд╡ाрдоी рднाрд╖्рдпाрдиंрдж рдЬी рдиे рд╣ी рдирд╡рдиीрджा рдкрд░ рд╕ौंрдкी рдеी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рднाрд╖्рдпाрдиंрдж рдЬी рдЧोрд▓рдкाрд░्рдХ рдоें рдЕрд╕िрд╕्рдЯेрди्рдЯ рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рдеे। рдмाрдж рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा - рд╢िрдХाрдЧो рдоें рдЙрдирдХी рдмрджрд▓ी рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рдХिрди्рддु рд╕्рд╡ाрдоी рднाрд╖्рдпाрдиंрдж рдЬी рдиे рдЕрднी рддрдХ рдХिрд╕ी рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдирд╣ीं рджेрдЦा рдеा-рдЬिрд╕рдиे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХो рджेрдЦा рд╣ो। рд░ंрдЧрдиाрдеाрдирди्рдж рдЬी рдпрд╣ рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдирд╡рдиीрджा рдХे рдкिрддाрдорд╣ рдиे, рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдЙрдо्рд░ рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рджрд░्рд╢рди рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЬाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЙрдирд▓ोрдЧों рдиे рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी। рдЬрдм рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡े рд▓ोрдЧ рдирд╡рдиीрджा рдХे рдШрд░ рдЦреЬрджрд╣ рдЧрдпे рдеे, рддрдм рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рд╕े рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдЧोрд╡िрди्рдж рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдФрд░ рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рднी рдЧрдП рдеे। рд╡рд╣ाँ рдЬрдм рдЙрдирд▓ोрдЧों рдоें рдмाрддрдЪीрдд рд╣ुрдИ рддो рдирд╡рдиीрджा рдХो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рдХि рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдоैрдиेрдЬрд░ рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирд╡рдиीрджा рдХो рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдЖрдиे рдХा рдиिрдоंрдд्рд░рдг рджिрдпा। 

    рдЙрдирд▓ोрдЧों рдХे рдорди рдоें рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕े рд╣ी рдорди рдоें  рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХिрдпा рдЬाрдпे ? рд╡рд╣ाँ рдпрд╣ рдЪрд░्рдЪा рдЪрд▓рдиा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ। рдоैं рднी рд╡рд╣ाँ рдЬाрддा рд░рд╣рддा рдеा , рдоेрд░े рдХाрди рдоें рднी рдпрд╣ рдмाрдд рдЧрдпी। рдоैं рдмрд╣ुрдд рдаीрдХ рд╕े рд╕рдордЭ рдирд╣ीं рдкा рд░рд╣ा рдеा рдХि рдХ्рдпा рдмाрддрдЪीрдд рдЪрд▓ рд░рд╣ी рд╣ै , рдХिрди्рддु рдмाрддрдЪीрдд рд▓рдЧाрддाрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдеी। рдПрдХ рджिрди 25 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1967 рдХो , рдХрди्рд╡ेрдирд░ рдХौрди ? рд╢्рд░ीрдордд рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рджрдЬी  рдиे рдоीрдЯिंрдЧ рдмुрд▓рд╡ाрдпा, First Meeting Was Convent by Him।  рджिрди рд▓िрдЦ рдХрд░ рд▓ाрдпा рд╣ूँ , рднूрд▓ рдирд╣ीं рдЬाрдКँ। рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рдкाрд╕ рдоिрдирдЯ्рд╕ рд╣ै, рд░िрдЬोрд▓ुрд╢рди рд╣ै । рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рд╕्рд╡рдпं рдПрдХ рдоीрдЯिंрдЧ рдЖрд╣ूрдд рдХिрдпा рдеा , рдХिрдирдХो рдмुрд▓ाрдпा рдеा ? рдЙрдирдХे рдЬो рд▓ोрдЧ рдкрд░िрдЪिрдд рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХे рднрдХ्рдд рдордг्рдбрд▓ी рдеे рдФрд░ рдЬिрди्рд╣ें рд░ाрдордХृрд╖्рдг-рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рднाрд╡рдзाрд░ा рдпा рджрд░्рд╢рди рдХा рдЬ्рдЮाрди рднी рдеा। рдФрд░ рдмुрд▓рд╡ाрдпा рдЧрдпा рдеा рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬे , рдХुрдЫ рдпुрд╡ा рд╕ंрдЧрдарди - рдЬैрд╕े рдПрдХ рдпुрд╡ा рд╕ंрдЧрдарди рди्рдпू рдмैрд░рдХрдкुрд░ рдоें рдеा। рдПрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдмैрд░рдХрдкुрд░ рдоें рдеा। рдПрдХ рдеा рднрдж्рд░рдХाрд▓ी , рд╣ुрдЧрд▓ी рдоें। рдПрдХ рд╕ंрдЧрдарди  рдмाрдЧ рдмрдЬाрд░ рдХा рднी рдеा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдоिрд╢рди рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдХुрдЫ рд╕ंрд╕्рдеाрдПं рдеीं , рдЬिрди्рд╣ें рдмुрд▓рд╡ाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рддрдХ рднाрд╡рдк्рд░рдЪाрд░ рдкрд░िрд╖рдж рдХा рдЧрдарди рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा। рд╕िрдоिрдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдмुрд▓ाрдХрд░ рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдмैрдардХ рдоें рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдХे рдмाрдж рддрдп рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рдХोрдИ рд░рдЪрдиाрди्рдд्рдордХ рдХрджрдо рдЙрдаाрдиा рд╣ोрдЧा।  рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░ांрддों рдХे рдЧाँрд╡ -рдЧाँрд╡ рдоें рдоुрд╣рд▓्рд▓े -рдоुрд╣рд▓्рд▓े рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХा рднाрд╡ рдпुрд╡ाрдУं рдХे рднीрддрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рддрдеा рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा।  рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे - Be and Make ' рдЖрди्рджोрд▓рди рдпा рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рдмрдиाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рд╣ुрдЖ рдеा। рдПрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдмрди рдЧрдпा рдФрд░ рдиाрдо рднी рджिрдпा рдЧрдпा -рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдХाрдо рд╣ोрдЧा ,рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдиाрдо рд╣ोрдЧा - рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ोंрдЧे। рдпुрд╡ाрдУं рдХा рд╕ंрдЧрдарди рд╣ोрдЧा рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕рдХे рдиाрдо рдпुрд╡ा рднी рд░рд╣ेрдЧा। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХ्рдпों ? рдЗрд╕рд▓िрдП рдХी рд╕рднी рд╕्рдеाрди рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣ोрдЧा , рдЕрддрдПрд╡ рдиाрдо рджिрдпा рдЧрдпा -рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓। рдиाрдо рдеोреЬा рдмреЬा рд╣ो рдЧрдпा рдкрд░ рдЙрд╕рд╕े рдХोрдИ рдлрд░्рдХ рдирд╣ीं рдкреЬрддा рд╣ै। рдк्рд░िंрд╕िрдкрд▓ рд╢्рд░ी рдУрдоिрдпो рдоुрдЬрдорджाрд░ рдмреЬे рдк्рд░рд╕िрдж्рдж рд╡िрдж्рд╡ाрди् рд╡्рдпрдХ्рддि рдеे, рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рднी рдеे рдЙрдирдХो рдк्рд░ेрд╕िрдбेрди्рдЯ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдФрд░ рд╕рдмों рдиे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рджिрдпा рдХि рдирд╡рдиी рдмाрдмू рдЖрдк рдЗрд╕рдХे рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рдмрдиिрдпे। рдирд╡рдиीрджा рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рдмрдиे , рдХाрдо рднी рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ। рдХिрди्рддु рдоैंрдиे рдЕрдкрдиी рдЖँрдЦों рд╕े рджेрдЦा рд╣ै рджिрди рдкрд░ рджिрди рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे friend-philosopher and guide' рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╕्рд╡рдпं рдеे, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рд╕े рдЗрд╕ рд╕ंрдЧрдарди рдХो рдЦреЬा рдХिрдпा рд╣ै।

[25 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1967 рдХो .... рдЬिрд╕ рджिрди рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕рджрд╕्рдп (Founder individual Members) рдХी рдмैрдардХ рдоें рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рдЖрдпु 35 рд╡рд░्рд╖ рдпा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рдеी। рдк्рд░рдердо рдорд╣ाрдоंрдбрд▓ рдмैрдардХ рдХे рд╕ंрдпोрдЬрдХ "Convener of the first Mahamandal meeting " рдкूрдЬ्рдп рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ (рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕ рд╕рдордп 38 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдеे,рдЕрдоिрдпों рджा (рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖) рдФрд░ рдирд╡рдиी рджा (рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╕рдЪिрд╡), рдиीрд▓рдордгि рджा (рдЖрдпрд░рди рдоैрди) рд╕рднी 35 рдпा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЖрдпु рдХे рдеे। рддрдм рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рд╣ी first symbolic youth founder рдХे рддौрд░ рдкрд░ - 20 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдХॉрд▓ेрдЬ рд╕्рдЯुрдбेрди्рдЯ рджीрдкрдХ рд░ंрдЬрди рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдиाрдо рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा - рдЪुँрдХि рдпрд╣ рд╕ंрдЧрдарди рдпुрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдП рд╣ै , рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╕рджрд╕्рдпों рдоें рдПрдХ рд╕рджрд╕्рдп рдЗрд╕рдХो рднी рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें рдЙрд╕ рдмैрдардХ рдоें рд▓िрдП рдЧрдП рд╕рдорд╕्рдд рдиिрд░्рдгрдпों рдХा рдоिрдирдЯ्рд╕ рдФрд░ рд░िрдЬोрд▓ुрд╢рди рдЕрдм рднी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ै।] 

       рдЗрддрдиे рд╡рд░्рд╖ो рдмाрдж рдпрд╣ рдмाрдд рд╕ुрдирдХрд░ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧा। рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдЬेрдирд░рд▓ рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рдеे, рдЙрдирдХे рдЬो рд╕ेрд╡рдХ рд▓ोрдЧ рдеे , рджीрдк्рддी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХो рдЕрд▓ाрд╡ा рдЬो рдм्рд░рд╣्рдордЪाрд░ी рд▓ोрдЧ рдЖрддे рдеे, рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдХा рдиाрдо рдпрд╣ рд╢ाрди्рддрдиु рдорд╣ाрд░ाрдЬ।рдЕрднी рдЕрдЧрд░рддрд▓्рд▓ा рдоें рд╣ैं। 27 рддाрд░ीрдЦ рдХो рдЬрдм рдХाрдо рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рдоुрдЭे рджेрдЦрдХрд░ рд╣ी рдмोрд▓े - рдХ्рдпा рд╣ो ? рддुрдо рд▓ोрдЧ рддो рдЕрдм рдкुрдиः рдЕрднिрднाрд╡рдХ рд╣ीрди рдмрди рдЧрдпा ? рдаीрдХ рдпрд╣ी рдмाрдд рдмोрд▓े ! рдкीрдЫे рд╕े рдмोрд▓рддे рд╣ैं рддुрдорд▓ोрдЧों рдХो рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рд╕े рддैрдпाрд░ рдХрд░ рдЧрдП рд╣ैं ! рдХिрди्рддु рд╕ुंрджрд░ рдмाрдд рдХрд╣े , рд╕ुрдирдХрд░ рдорди рдХो рдеोреЬा рдХрд╖्рдЯ рднी рд╣ुрдЖ। рд▓ेрдХिрди рдмाрдд рддो рдз्рд░ुрд╡ рд╕рдд्рдп рдеी। рдПрдХ рдЗрддрдиे рдмреЬे рд╕ंрдЧрдарди рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ, рдЗрд╕ рдЙрдо्рд░ рдоें рдЗрддрдиे рд╡рд░िрд╖्рда ; рдХाрдо рдХा рдХिрддрдиा рджрдмाрд╡ рдЙрдирдкрд░ рд░рд╣рддा рд╣ोрдЧा -рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЗрддрдиे рдЧृрд╣рд╕्рде рдпुрд╡ाрдУं рдоें рд╕े рдХुрдЫ рдХे рднीрддрд░ рдпрд╣ рднाрд╡ рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рдХрд░рд╡ा рджेрдиा। рдФрд░ рддिрд▓ -рддिрд▓ рдХрд░рдХे рдПрдХ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рдпुрд╡ा рд╕ंрдЧрдарди рдХो рдЦреЬा рдХрд░ рджेрдиा -рдЖрдк рд▓ोрдЧ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे। 

     рдСрдлिрд╕ рдирд╣ीं рдеा рд╣рдорд▓ोрдЧ рдХा। рддो рдЙрди्рд╣ीं рдХे рдСрдлिрд╕ рдоें рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХाрдо рд╣ोрдЧा। рдХिрддрдиे рджिрдиों рддрдХ ? рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ-рдбेреЭ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ। рдХिрддрдиी рджेрд░ рддрдХ, рдХрдмрд╕े  рдХाрдо рд╣ोрдЧा ? рд╕ाрдвे рдЪाрд░ рдмрдЬे рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдХा рдХाрдо рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж। рдЫुрдЯ्рдЯी рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд░ाрдд 8 -9 рдмрдЬे рддрдХ рдХाрдо рдЪрд▓рддा рд░рд╣рддा рдеा। рдЕंрдд рдоें рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рдХрд╣ा рдЪिрджाрдд्рдоाрдирди्рдж рдЬी (рдЕрд▓ोрдкी рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдХрд╣ рд░рд╣े рд╣ैं -рдирд╡рдиी рдмाрдмू рдпрд╣ рддो рдЕрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा рд╣ै ; рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХे рдПрдХ рдм्рд░ांрдЪ рдоें рдХिрд╕ी рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдСрдлिрд╕ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै, рдаीрдХ рджिрдЦाрдИ рдирд╣ीं рдкреЬрддाрдЖрдкрд▓ोрдЧ рдПрдХ рдСрдлिрд╕ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХीрдЬिрдпे। рд▓ेрдХिрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд╕ंрдЧрдарди рдХो рднाреЬा рдоें рдСрдлिрд╕ рдХौрди рджेрдЧा ? рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдСрдлिрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं  рднाреЬे рдХा рдордХाрди рдЦोрдЬрдиे рд▓рдЧे। 

     рдоैं рдЙрд╕ी рдоुрд╣рд▓्рд▓े рдоें рд░рд╣рддा рдеा , рдоुрдЭे рдХोрдИ рдордХाрди рдирд╣ीं рдоिрд▓ा рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд▓िрдП рднाреЬे рдкрд░ рдПрдХ рдСрдлिрд╕ рд╡рд╣ीँ рдкрд░ рдЦोрдЬ рд▓िрдпा। 11 рдиंрдмрд░ рд╢рдо्рднुрдмाрдмू рд▓ेрди рдоें 100 рд░ुрдкрдпा рднाреЬा рдоें рдПрдХ рдордХाрди рдЦोрдЬ рджिрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдпрджि рдЖрдкрд▓ोрдЧ рд╕े рднाреЬा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рддो рдоैं рд╣ी рджे рджूंрдЧा, рд▓ेрдХिрди рдСрдлिрд╕ рд╡рд╣ां рд╕िрдл्рдЯ рдХрд░ рд▓ीрдЬिрдпे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХाрдо рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдмाрдж рдоें 1973 рдоें рд╣рдорд▓ोрдЧ рд╕िрдпाрд▓рджрд╣ рд╡ाрд▓े рдСрдлिрд╕ - 6/1 A, рдЬрд╕्рдЯिрд╕ рдорди्рдорде рдоुрдЦрд░्рдЬी рд░ो, рдоें рдЪрд▓े рдЧрдП। рдЬрд╣ाँ рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХा рд╡рд░्рддрдоाрди рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рдСрдлिрд╕ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рдлॉрдЙंрдбрд░ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖рдЙрдкрд╕рдЪिрд╡ ? рд╢्рд░ी рддрдиुрд▓ाрд▓ рдкाрд▓ рдХा рдордХाрди рдеा। рд╡े рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдоिрд╢рди рдХे рдмрд╣ुрдд рдкुрд░ाрдиे рднрдХ्рдд рдеे (рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЧुрд░ुрднाрдИ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рд╢िрд╖्рдп рдеे-104 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рдЙрдирдХा рд╢рд░ीрд░ рдЧрдпा। ) 1967 рдоें рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдк्рд░िрддिрд╖्рдаिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд╕рдордп рд╣ी рдЙрдирдХी рдЙрдо्рд░ рднी рдХाрдлी рдеी- 50 +? рдеी । 

         >>> ржорж╣াржоржи্ржбрж▓েрж░ ржЬржи্ржо ржЖржоাрж░ ржЖঁрждুрж░ ржШрж░ে ??? ! рдЖрдкрд▓ोрдЧ рд╕ुрдирдХрд░ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рд╣ोंрдЧे рдХि - рд╕्рд╡ाрдоी рдЪिрджाрдд्рдоाрдирди्рдж рдЬी ? рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдк्рд░рддि рдХिрд╕ рднाрд╖ा рдоें рдЙрджрдЧाрд░ рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рдеे - рд╡े рдмрд╣ुрдд рдЧрд░्рд╡ рдХे рд╕ाрде рдХрд╣рддे рдеे - рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЬрди्рдо рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे 'рд╕ूрддिрдХाрдЧाрд░' (рд╢िрд╢ु -рдк्рд░рд╕рд╡ рдХा рдХрдорд░ा- рдмंрдЧрд▓ा рдЖँрддुрд░ рдШрд░) рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै ! рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдШोрд╖рдгा рдХрд░рддे рдеे рдЙрдирдХी рднाрд╡рдиा рдХी рдХ्рдпा рд╣рдо рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं ? рдХैрд╕ा рдЕрдж्рднुрдд рдк्рд░ेрдо, рдХिрддрдиी рдЕрдж्рднुрдд рдХрд░ुрдгा, рдаाрдХुрд░ рдХा (рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХा ?) рдХिрддрдиा рдЕрдж्рднुрдд рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж ! рдЬो рд╣ो, рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХाрд░्рдп рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ।  рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рдорд░рдгाрдирди्рдж рдЬी рдиे рдмрд╣ुрдд рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдмुрдж्рдзि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рдпा рдЬंрдЧрд▓ рдХे рд╡ेрджाрди्рдд рдХो рдШрд░-рдШрд░ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рджेрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े 1969 рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рдЙрдХ्рддिрдпों рдХा рд╕ंрдХрд▓рди рдкुрд╕्рддрдХ - "рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж -рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдЖрд╣्рд╡ाрди"('Vivekananda- His Call to the Nation') рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдоूрд▓्рдп рдоें рдХेрд╡рд▓ 25 рдкैрд╕ा рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рд╡ाрдпा рдеा। рд╕ाрде -рд╕ाрде рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдиे рднी рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдФрд░ рдирд╡рдиीрджा (рд╢्рд░ी рдирд╡рдиीрд╣рд░рди рдоुрдЦोрдкाрдз्рдпाрдп, рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╕рдЪिрд╡) рдиे рдмंрдЧрд▓ा рдоें рднी рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рдЙрдХ्рддिрдпों рдХा рдПрдХ рд╕ंрдХрд▓рди рдкुрд╕्рддрдХ рд▓िрдЦा - "рдЬрдирдЧрдгेрд░ рдЕрдзिрдХाрд░" (People's rights- ржЬржиржЧржгেрж░ ржЕржзিржХাрж░- рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж) рдЬो рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдЬрдирд╡рд░ी 1971 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддिрдХा рдХे рдХрд╡рд░ рдкृрд╖्рда рдкрд░ рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░िрдХрд▓्рдкिрдд (designed) рдФрд░ 'рд╡рдЬ्рд░ рдиिрд╢ाрди рдЕंрдХिрдд' рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдз्рд╡рдЬ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдЪिрдд्рд░рдХाрд░ी рд╢्рд░ी рдиिрдд्рдпाрдирди्рдж рднрдХрдд рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЧрдпी рд╣ै। рдиिрд╡ेрджिрддा рд╡рдЬ्рд░ рдХो рдкूрд░्рдг рдЖрдд्рдо-рдмрд▓िрджाрди рдХा (100 % рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рдХा) рдк्рд░рддीрдХ-рдЪिрди्рд╣ рдоाрдирддी рдеीं। рдЙрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рдКрдкрд░ी рднाрдЧ рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдоें -рдиीрдЪे рд╕ाрджा рдмोрд░्рдбрд░ рджेрдХрд░ рдмीрдЪ рдоें рд╡рдЬ्рд░ рдХा рдиिрд╢ाрди рджेрдХрд░ рдЫрдкрд╡ाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдоूрд▓्рдп рд░рдЦा рдЧрдпा рдЖрда рдЖрдиा (2011 рдоें 10 рд░ुрдкрдпा) 

      рдк्рд░рд╢्рди рдЙрда рд╕рдХрддा рд╣ै - рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд "рдЬрдирдЧрдгेрд░ рдЕрдзिрдХाрд░" рдкुрд╕्рддрдХ рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдоें рдХ्рдпों рдЫрдкा рдеा ? рдХाрд░рдг рдеा рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдХुрдЫ рд╕рдирдХी рдиेрддा рдЪीрди рдХे рдЪेрдпрд░ рдоैрди рдХो рдЕрдкрдиा рдЪेрдпрд░ рдоैрди рдоाрди рд░рд╣े рдеे рдФрд░ рдЙрд╕рдХे "Red book"# (рд▓ाрд▓ рдХिрддाрдм) рдХे рдЙрдХ्рддिрдпों - "political power grows out of the barrel of a gun" рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдм्рд░ेрди рд╡ाрд╢ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ें рд╣िंрд╕рдХ рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд▓िрдк्рдд рд░рд╣рдиा рд╕िрдЦा рд░рд╣ा рдеे। [Chairman of China's Red Book (Lal Kitab): Originally produced in 1964 an early version was titled 200 Quotations from Chairman Mao - it soon became a key feature of the leader's personality cult.]

           1964 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЪीрдиी рдЪेрдпрд░ рдоैрди рдХे 'рд▓ाрд▓ рдХिрддाрдм' (Red book#) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз - counter рдоें рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдиे 1971 рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╢рдХ्рддिрджाрдпी рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рднрд░ी  "рдЬрдирдЧрдгेрд░ рдЕрдзिрдХाрд░" рдиाрдордХ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХी рд▓ाрд▓ рдХिрддाрдм (Red book) рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ рджिрдпा।  рдлिрд░ рдХ्рдпा рдеा; рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рднाрдЗрдпों рдиे рдЙрд╕рдХा рд╡िрддрд░рдг рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдмрд╕ рдоें, рдЯ्рд░ेрди рдоें, рд╕реЬрдХ рдкрд░, рдЧрд▓ी рдХे рдиुрдХ्рдХ्реЬ рдкрд░- рдЬрд╣ाँ- рддрд╣ाँ  рд╣рдорд▓ोрдЧों рдиे рдмेрдЪрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рд╣рдоाрд░े рднाрдЗрдпों рдиे  рд▓ाрд▓ рдХिрддाрдм рдХे рдЬрд╡ाрдм рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╢рдХ्рддिрджाрдпी рд╡िрдЪाрд░ рдХो рднाрд░рдд рднрд░ рдоें рдлैрд▓ाрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдФрд░ рдЬो 5 -6 рд╕ंрдЧрдарди рдЙрд╕ рджिрди рдХी рдмैрдардХ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеे , рдЙрдирдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдФрд░ рдЫोрдЯे -рдЫोрдЯे рдПрдХ рджिрд╡рд╕ीрдп, рджो рджिрд╡рд╕ीрдп рд╢िрд╡िрд░ рдпुрд╡ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╢िрд╡िрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े, рдЧाँрд╡ -рдЧाँрд╡ рд╢рд╣рд░-рд╢рд╣рд░ рдоें рд╣ोрдиे рд▓рдЧे। 

рдирд╡рдиीрджा рдиे  рдпूрде рдХैрдо्рдк рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░рдиे рдоें рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХी рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा рдХрд░ рджी рдеी , рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рдХрдаोрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХिрдпा рдеा। рддрдеा рдЙрдирдХे рд╕ाрде -рд╕ाрде рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рднी рд░рд╣рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे (рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे) рдХिрддрдиा рдХрдаोрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдо  рдХिрдпा рдеा рдЙрд╕рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдЖрдк рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рдЙрди рджिрдиों рдЖрдЬ рдЬैрд╕ी рдЧाреЬिрдпों рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдирд╣ीं рдеी। рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдоिрд╢рди рдоें рднी рдЧाреЬी рдХी рдЗрддрдиी рд╕ुрд╡िрдзा рдирд╣ीं рдеी, рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рднी рдЕрдкрдиी рдХोрдИ рдЧाреЬी рдирд╣ीं рдеी, рдФрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдоें рддो рдЧाреЬी рд░рд╣рдиे рдХा рдк्рд░рд╢्рди рд╣ी рдирд╣ीं рдеा। рдирд╡рдиीрджा рдХे рд╕ाрде рд╡े рд▓ोрдХрд▓ рдЯ्рд░ेрди рд╕े рдХрд╣ाँ рдирд╣ीं рдЪрд▓े рдЧрдП рдеे - рдоेрджрдиीрдкुрд░ рдЪрд▓े рдЧрдП , рдмрд░्рджрд╡ाрди рдЪрд▓े рдЧрдП, рдЙрдд्рддрд░ 24 рдкрд░рдЧрдиा рдЪрд▓े рдЧрдП рдеे, рдирджिрдпा рдЪрд▓े рдЧрдП। рд╣ाрд╡реЬा , рд╣ुрдЧрд▓ी рдЖрджि рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों рдоें рдЧрдП рдеे। рдХ्рдпों рдЬाрддे рдеे ? рддाрдХि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдпुрд╡ा рд▓ोрдЧ рд╕ंрдЧрдаिрдд рд╣ोрдХ рдЙрдирдХो рдЬрдм рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рдеे рд╡े рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рдЪрд▓े рдЬाрддे рдеे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╕ुрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡े рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рдЬाрддे рд░рд╣рддे рдеे। рдРрд╕ा рднी рд╕рдордп рд╣ुрдЖ рд╣ै рдХि рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХो рдХрд╖्рдЯ рдХрд░рдХे рджूрд░ рджेрд╣ाрдд рдоें рдЬाрдиे рдкрд░ рд░ाрдд рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЬрдоीрди рдкрд░ рднी рд╕ोрдиा рдкреЬा рд╣ै। рдХ्рдпों ? рдХ्рдпोंрдХि рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╕ंрди्рдпाрд╕ рдХे рдиिрдпрдоों рдХा рдХрдаोрд░рддा рд╕े рд╕ाрдзрди рдФрд░ рдкाрд▓рди рдХрд░рддे рдеे। рд╡े рдЧृрд╣рд╕्рде рдХे рдмिрдЫाрд╡рди рдкрд░ рдХрднी рдирд╣ीं рд╕ोрддे рдеे। 

         рдЙрдирдХे рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी। рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рддो рдпे рдХाрдо рд╣ुрдЖ, рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдоें рднी рд╣ुрдЖ -рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдХाрдо рдХो рдЕрди्рдп рдк्рд░ाрди्рддों рдоें рднी рддो рдХрд░рдиा рдеा। рдЙрдирдХा рдкрд░िрдЪрдп рдЙреЬीрд╕ा рдоें рд╢्рд░ी рджिрдЧрдо्рдмрд░ рдкाрдд्рд░ा рдиाрдордХ рдПрдХ рдРрд╕े рд╕рдЬ्рдЬрди рд╕े рд╣ुрдЖ рдЬो рд╡рд╣ाँ рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрднाрдЧ рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджрд╕्рде рдЕрдзिрдХाрд░ी рдеे। рдЙрдирдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙреЬीрд╕ा рдХा рдХोрдИ рдРрд╕ा рдЬिрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै -рдЬрд╣ाँ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирд╣ीं рдХी рд╣ोрдЧी। рд╕ाрде рдоें рд░рд╣рддे рдеे рд╕्рд╡ाрдоी рд░ंрдЧрдиाрдеाрдирди्рдж рдЬी -рдЙрдирдХो рд▓ेрдХрд░ рднी рдЙреЬीрд╕ा рдЬाрддे рдеे। рдЙреЬीрд╕ा рдХे 20 -22 рд╕्рдеाрдиों рдоें рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХेंрдж्рд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдЧрдпा। рдЙреЬीрд╕ा рдХे рдмाрдж рдЪрд▓े рдЧрдП рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢। рдмाрдкрддрд▓ा, рдЧुрди्рдЯूрд░ , рд╕िрдХंрджрд░ाрдмाрдж, рдПрд░्рдиाрдХुрд▓рдо, рд╢्рд░ीрдХाрдХुрд▓рдо, рд╡िрд╢ाрдЦाрдкрдд्рддрдирдо рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдЕрдЫूрддा рдирд╣ीं рдеा। рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों рдШूрдордШूрдо рдХрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХो Be and Make рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा -рдмрд╣ुрдд рдХрдаिрди рдХाрдо рдеा। рдЕрдЪ्рдЫे рдЕрдЪ्рдЫे рд▓реЬрдХे- рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджрд╕्рде рд▓реЬрдХे рднी рдЗрд╕ рдХाрдо рдоें рд▓рдЧे рд╣ुрдП рдеे। рдЙрдирдХे рдд्рдпाрдЧ рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ी рдХ्рдпा рдеा - рдХिрддрдиा рдХрдаोрд░ рдеा рдЙрдирдХा рдЬ्рдЮाрди-рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдпрд╣ाँ рдХрд░рдиा рдаीрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा , рд▓ेрдХिрди рд╕िрд░्рдл рдЖрдкрд▓ोрдЧों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоें рджेрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХрд╣рддा рд╣ूँ। рдпрд╣ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХाрдо рдирд╣ीं рд╣ै , рд╣рдоाрд░े рдоैрдиिрдлेрд╕्рдЯो рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд▓िрдЦा рд╣ै - рдоेрд░े рдмाрд░े рдЧрд▓рдд рдзाрд░рдгा рдордд рдмрдиाрдЗрдпेрдЧा। рдЗрд╕ी рдХाрдо рдХो рдХрд░рддे рдХрд░рддे рдпुрд╡ाрдУं рдХे рднीрддрд░। рдмрд╣ुрдд рд╕े рдпुрд╡ाрдУं рдХे рднीрддрд░ рдЗрддрдиी рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рддिрддिрдХ्рд╖ा рдХी рднाрд╡рдиा рдЬाрдЧ्рд░рдд рд╣ो рдЧрдпी рдХि, рдаाрдХुрд░ рдоाँ рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рднाрд╡ों рд╕े рдЙрдж्рдмुрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХрдИ рд╕ौ рдпुрд╡ा рднाрдИрдпों рдиे рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдоें рдЕрднीрддрдХ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдХे рд░ूрдк рдпोрдЧрджाрди рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдФрд░ рдЖрдЬ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╣ोрдХрд░ рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдоें рд╡िрднिрди्рди рдХेрди्рдж्рд░ों рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╣ैं।

    рдпрд╣ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХाрдо рдирд╣ीं рд╣ै , рдХिрди्рддु рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рднी рдаाрдХुрд░ рджेрд╡ рдХा рд╣ी рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рд╣ै। рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рдмाрддें рд╣ैं। рдЬो рд╕ंрдЧрдарди рдЧृрд╣рд╕्рде рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдмрдиा рд╣ै , рдШрд░ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ Be and Make рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा । рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХा рдпрд╣ рд╢рд░्рдд рдоें рдеा -рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо  рдЗрд╕рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рдЕрд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╣ोрдиा рд╣ोрдЧा, рджूрд╕рд░ा рд╢рд░्рдд рдеा рддुрдо рдШрд░ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ो। рддो рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдПрдХ рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ै - Primary Responsibility рд╣ै। рддुрдо्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी, рдЕрдкрдиे рднाрдИ-рдмрд╣рдиों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। рддुрдо рдпрджि рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рд╣ो рддो рддुрдо्рд╣ें рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕्рдд्рд░ी рдФрд░ рд╕рди्рддाрдиों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। рддुрдо рдЬिрд╕ рдкेрд╢ा рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рд╣ो ,рдпрджि рдпुрд╡ा рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ो рдкреЭाрдИ -рд▓िрдЦाрдИ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ो , рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд╣ो рддो рддुрдо рдкреЭाрдИ рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХोрдЧे। рддुрдо рдпрджि рд╢िрдХ्рд╖рдХ рд╣ो , рддो рдЙрд╕ рдХाрд░्рдп рдХी рдЕрдирджेрдЦी рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। 

   рддुрдо рдпрджि рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╣ो, рддुрдо рдпрджि рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░ рд╣ो , рддुрдо рдпрджि рд╡рдХाрд▓рдд рдХрд░рддे рд╣ो, рддुрдо рдпрджि рдмिрдЬрдиेрд╕ рдоें рд╣ो рддो - рдЕрдкрдиे рдкेрд╢े рд╕े рдЬुреЬे рдХाрд░्рдпों рдХो рднрд▓ीрднाँрддि рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж -рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкाрд╕ 24 рдШंрдЯे рдоें рд╕े рдЬो рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕рдордп рдмрдЪेрдЧा, рдХेрд╡рд▓ рдЙрддрдиा рд╣ी рд╕рдордп рддुрдо рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рджोрдЧे। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рд╕рдордп рджेрдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдХ्рдпा рд╣ुрдЖ ? рддाрддрдкрд░्рдп рд╣ै рдЕрдкрдиा рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХो рджेрдиा। рдЕрдкрдиे рдмрд╣ुрдоूрд▓्рдп рд╕рдордп рдоें рд╕े рдХुрдЫ рд╕рдордп рдиिрдХाрд▓ рдХрд░ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рджेрдиा। рдирдпा рднाрд░рдд рдЧреЭрдиे рдХी рдпрд╣ рдирдИ рдкрдж्рдзрддि рд╣ै - рдХिрддрдиी рдЕрдж्рднुрдд рд╣ै рд╕ोрдЪрдХрд░ рджेрдЦिрдпे। рдХिрди्рддु рд╣ाँ - рдПрдХ рдФрд░ рд╢рд░्рдд рд╣ै , рд╣рдоाрд░ा рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХी рдмुрдиिрдпाрдж рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ोрдЧा। рдФрд░ рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕्рдкिрд░िрдЪुрдЕрд▓ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкिрдд рднाрд╡ рд╕े рд╕рдорд╕्рдд рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╣ोंрдЧे। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЖрдЬ рдХे рджिрди рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХрд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪा рд╣ै рдЬाрдирддे рд╣ैं ? рдЖрдЬ рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 300 рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдХेंрдж्рд░ рд╣ैं।  рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдоें рддो рд╣ै рд╣ी, рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдмिрд╣ाрд░, рдЭाрд░рдЦрдг्рдб, рдЙреЬीрд╕ा , рдЧुрдЬрд░ाрдд , рдЫрдд्рддीрд╕ рдЧреЭ , рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдЖрджि рд╡िрднिрди्рди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╣рдоाрд░े рд▓реЬрдХे рдХाрдо рдХрд░рддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।

       1967 рд╕े рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рд╣ोрдХрд░ рдЕрднी 2024- рддрдХ рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХे 57 рд╡рд░्рд╖ рдмीрдд рдЪुрдХे рд╣ैं। рдЗрди рд╡िрдЧрдд 57 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдХрдо рд╕े рдХрдо рдХрдИ рд╣рдЬाрд░ рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдЧрдаिрдд рдХрд░ рд╕ुрдиाрдЧрд░िрдХ -рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдмुрдж्рдз рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं। рддрдм рдЖрдк рдкूрдЫेंрдЧे рдпрджि рдРрд╕ा рд╣ै- рд╣рдЬाрд░ों рдпुрд╡ा рдЬрдм рд╕ुрдиाрдЧрд░िрдХ рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं рддो, рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдоें рдРрд╕ी рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдХ्рдпों рд╣ै ? рдЙрд╕рдХा рдЙрдд्рддрд░ рд╣ोрдЧा - рдХ्рдпोंрдХि рд╡ैрд╕ा рд╣ोрдиा рд╣ी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै ! рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХुрдд्рддे рдХी рдЯेंреЭी рдкूँрдЫ рдХрднी рд╕ीрдзी рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी। рд╕ंрд╕ाрд░ рдЙрд╕ीрдХी рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा, рдФрд░ рд╣рдоाрд░ा рдХाрд░्рдп рднी рдЪрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा। рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХाрд░्рдп рдХा рдХोрдИ рдЕंрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдКрдкрд░ рд╕ौंрдкा рдЧрдпा рдпрд╣ рдХाрд░्рдп- 'Be and Make ' - рдЕрд░्рдеाрдд рддुрдо рд╕्рд╡рдпं рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो,  рдмрдиाрдУ рдХाрд░्рдп рдХрднी рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै ! рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХा рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ - "рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг " (Man-Making and Character-Building) рдЕрдирди्рдд рдХाрд▓ рддрдХ рдЪрд▓рддा рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдпрд╣ рджाрд╡ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рдХि рдоैंрдиे 15 рдпा 20 рд╡рд░्рд╖ों рдХा рдПрдХ рдХोрд░्рд╕ рдХिрдпा рд╣ै ; рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे 20 рдХैрдо्рдк рдХрд░ рд▓िрдпे рд╣ैं - рдЕрдм рдоैं рдордиुрд╖्рдп рдмрди рдЪुрдХा рд╣ूँ। рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे -(рдЕрд░्рдеाрдд рдмुрдж्рдз рдФрд░ рдИрд╕ा рдЬैрд╕ा рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे) рдХा рдХोрдИ рдЕрди्рдд рдирд╣ीं рд╣ै ! рдордиुрд╖्рдп рдмрди рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд░ा рдЬीрд╡рди рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬा рд░рд╣рдиा рд╣ोрдЧा। рдЬिрддрдиे рджिрдиों рддрдХ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ाрдг рд╣ै,рдЕंрддिрдо рд╕ाँрд╕ рддрдХ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬे рд░рд╣рдХрд░ 3H рд╡िрдХाрд╕ рдХे 5 рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХो рд╕ीрдЦрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рд╣ोрдЧा। 

    рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЗрд╕ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдп рдоें рдХेрд╡рд▓ рджो рдЫोрдЯे рд╕े рд╢рдм्рдж рд╣ैं - Be and Make ! рд╕्рд╡рдпं рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो। рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े рдЬрдм рдоेрд░ी рдЖрдпु рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдеी, рдЫाрдд्рд░ рдЬीрд╡рди рдоें рдеा  - рдирд╡рдиीрджा рд╕े рдкूрдЫрдиे рдХा рдоेрд░े рдоें рд╕ाрд╣рд╕ рдирд╣ीं рдеा। рддрдм рдоैंрдиे рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХो рдПрдХ рджिрди рдЕрдХेрд▓ा рдкाрдХрд░ рдЙрдирд╕े рдкूрдЫा рдеा -рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдпрд╣  'Make' рд╡ाрд▓ा рдХाрд░्рдп рдХैрд╕े рд╣ोрдЧा ? рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा - рддुрдо्рд╣ें рдЗрддрдиा рд╕ोंрдЪрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ै, рдкрд╣рд▓े рддुрдо рд╕्рд╡рдпं рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो। рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЬीрд╡рди рдХो рджेрдЦрдХрд░ , рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧ Inspired -рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे। рдПрдХ рдЬीрд╡рди рд╕े рджूрд╕рд░ा рдЬीрд╡рди рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।  ржЬীржмржи ржжিрзЯে ржЬীржмржи рждৈрж░ি ржХрж░া ржпাрзЯ 'A Life can be built with another life'- рдЬीрд╡рди рдЧрдарди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдоैं рдХिрд╕ी рдХो рд╕ीрдЦा рд╕рдХрддा рд╣ूँ - рд╡рд╣ рдПрдХ рдЧрд▓рдд рдзाрд░рдгा рд╣ै। 

    рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдФрд░ рдмोрд▓рдиा рдеा- рд▓ेрдХिрди рдоेрд░ा рд╕рдордп рдкूрд░ा рд╣ो рдЧрдпा-60 рд╡рд░्рд╖ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ 15 рдоिрдирдЯ рдоें рдХрд╣рдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмाрдд рдХрд╣рдХрд░ рд╢ेрд╖ рдХрд░рддा рд╣ूँ -1916 рдоें рдирд╡рдиीрджा рдХा рд╢рд░ीрд░ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж , рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ 2017 рдоें рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдоिрд╢рди рдХे рдк्рд░ेрд╕िрдбेрди्рдЯ рд╣ो рдЪुрдХे рдеे !  рддрдиु рдмाрдмू рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрд╣рд▓े рдХрд╣ा рдеा, рддрдиु рд▓ाрд▓ рдкाрд▓ рдХा рдордХाрди рдХुрдЫ рд╣िрд╕्рд╕ा рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧों рдХे рд╣ाрде рдоें рдеा। рд╣рдорд▓ोрдЧ рдмрд╣ुрдд рдХрд╖्рдЯ рдХрд░рдХे 2018 рдоें, рдЙрдирд▓ोрдЧों рд╕े рд╕्рд╡рдпं рдЪंрджा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рдХे рдЦрд░ीрдж рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдмाрдХि рд╣िрд╕्рд╕ा рддрдиु рджा рдиे рджाрди рдоें рджे рджिрдпा। рд╣рдоाрд░े рднाрдЗрдпों рдиे рд╣ी рдЪंрджा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХिрдпा -рд▓рднрдЧ рдПрдХ рдХрд░ोреЬ рд░ुрдкрдпा рдХे рд▓ाрдЧрдд рд╕े рдмрдиा। рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╕ुрдирдХрд░ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рдеे, рдЙрди्рд╣ोंрдиे  рдХрд╣ा рдеा -рдЗрддрдиा рдкैрд╕ा рддुрдорд▓ोрдЧ рдХрд╣ाँ рд╕े рд▓ाрдПрдЧा ? рдЙрдзाрд░ рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдеे - рддुрдорд▓ोрдЧ рдХрд╣ीं рд╕े рдордд рд▓ेрдиा। рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдХोрдИ рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдмрдиाрдиा рд╣ी рд╡े рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмाрд░ рдмाрд░ рдХрд╣ा рдеा - рдХिрд╕ी рдмреЬे рд╕ेрд╡ा рдХाрдо рдХो рд╣ाрде рдоें рдордд рд▓ेрдиा। рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣ै - рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдХрднी рддुрд▓рдиा рдордд рдХрд░рдиा। рдЪूँрдХि рд╣рдорд▓ोрдЧ рдоिрд╢рди рдХे рд╕ाрде рдмрд╣ुрдд рдиिрдХрдЯ рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирд╕े Motivated рд╣ोрдХрд░ рд╣рдорд▓ोрдЧ рднी рдХोрдИ рдмреЬा Social Work рдХрд░ें। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдордиा рдХिрдпा рдеा। 

      рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмाрд░ рдмाрд░ рдХрд╣ा рдеा, рдЬрдм рд╡े рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ो рдЧрдпे рдеे, рддрдм рднी рдХрд╣ा рдеा -рддुрдо्рд╣ाрд░े рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрдХ्рдп (motto) рд╣ै 'Be and Make ' рдФрд░ рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХा motto рд╣ै - 'рдЖрдд्рдордиो рдоोрдХ्рд╖ाрд░्рдеं рдЬрдЧрдд рд╣िрддाрдп рдЪ " рджोрдиों рдоें рдоिрд▓ों рдХा рдЕрди्рддрд░ рд╣ै- Don't get Confused. рдн्рд░рдоिрдд рдордд рд╣ोрдиा। рд╣ॉрд╕्рдкिрдЯрд▓ рдмрдиाрдиा, рд╕्рдХूрд▓ -рдХॉрд▓ेрдЬ рдЦोрд▓рдиा , рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд░िрд▓ीрдл рд╡рд░्рдХ рдпा рд╕ोрд╢рд▓ рд╡рд░्рдХ рдХрд░рдиा- рдпे рд╕рдм рддुрдо рд▓ोрдЧों рдХा рдХाрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рдмрдиाрддे рдЪрд▓े рдЬाрдУ -Be and Make! рдЗрд╕рд╕े рд╣ी рдирдпा рднाрд░рдд рдЧреЭेрдЧा।  рдЗрд╕рд╕े рдмреЬा, рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा,  welfare, рд╕рдоृрдж्рдз рджेрд╢ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдмреЬा рдХोрдИ рд╕ोрд╢рд▓ рд╡рд░्рдХ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै- рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рд╣ै - 'Be and Make ' рдЬрдпрд░ाрдо рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рднрд╡рди рдХे рд╢िрд▓ाрди्рдпाрд╕ рдХे рд╕рдордп рд╡рд╣ां рдЖрдпे рдеे। 2018 рдХे рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдорд╣ीрдиे рдоें рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╣ाрде рд╕े рдЗрд╕ рднрд╡рди рдХी рдмुрдиिрдпाрдж рд░рдЦी рдЧрдпी рдеी। рд╕िрдпाрд▓рджрд╣ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХे рдиिрдХрдЯ рдПрдХ рдЫोрдЯी рд╕ो рдЧрд▓ी рдоें рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдЫोрдЯा рднूрдоि рдЦंрдб। рдмрд╣ुрдд рдХрд╖्рдЯ рдХрд░рдХे рд╡े рдкрд╣ुँрдЪे рдеे। 

рдЙрдирдХे рднीрддрд░ рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рдЕрдиुрднूрддि рдХाрдо рдХрд░рддी рдеी , рд╣рдорд▓ोрдЧों рдиे рджेрдЦा рд╣ै рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХोрдИ рд▓реЬрдХा рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рдиे рдЧрдпा рд╣ै , рдХोрдИ рд▓реЬрдХा рдЙрдирдХो рдк्рд░рдгाрдо рдХрд░рдиे рдЖрдпा рд╣ै -рд╕ुрдирддे рд╣ी рд╡े рд╡्рдпрдЧ्рд░ рд╣ो рдЙрдарддे рдеे। рднाрдЗрдпों рдиे рдоुрдЭे рдмрддाрдпा рдХि рдЭाреЬрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдПрдХ рдирдпा рдЯेрдХрдУрд╡рд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै , рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╡рд╣ां рджीрдХ्рд╖ा рджेрдиे рдЧрдП рдеे। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕ाрди्рддрдиु рдорд╣ाрд░ाрдЬ рднी рд╡рд╣ीं рдкрд░ рдеे। рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рдХрдИ рд╕ौ рдпुрд╡ा рднाрдИ рд╡рд╣ाँ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд╣ैं। рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд╡рд╣ां рдкाрдардЪрдХ्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдирдХे рд╕ेрд╡рдХ рдиे рдмрддाрдпा рдХि рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд▓реЬрдХे рд▓ोрдЧ рдЖрдпे рд╣ैं। рд╡े рд▓рдо्рдмी рдпाрдд्рд░ा рдХे рдмाрдж-4 -5 рдШंрдЯा рдЬрд░्рдиी рд╕े рдеोреЬा tired рд╣ो рдЧрдП рдеे। рднाрдЗрдпों рдиे рдмрддाрдпा рдХी рд╕ुрдирддे рд╣ी рд╡े рддाрдЬा рд╣ो рдЧрдП рдеे। 

    рдФрд░ рдоैं рддो рдЦुрдж рдЗрд╕рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ी рд╣ूँ। рдоैं рдЬрдм рдХрднी рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЧрдпा рд╣ूँ -рд╕рдордп рдпा рдЕрд╕рдордп рднी,  рдЪाрд╣े рд╡े рдмेрд▓ूрд░ рдорда рдоें рд░рд╣े рд╣ों рдпा рдирд░ेрди्рдж्рд░рдкुрд░ рдоें рдпा рд╕рд░िрд╕ा рдоें рдпा рдмреЬрдирдЧрд░ рдоें рдФрд░ рдХрд╣ीं рдЧрдП рд╣ों рджेрдЦрддे рд╣ी рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рдеे। 24 рдЬुрд▓ाрдИ 2023 рдХो рд▓ाрд╕्рдЯ рдмाрд░ рдоैं рдЙрдирд╕े рдирд░ेрди्рдж्рд░рдкुрд░ рдоें рдоिрд▓рдиे рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╢рд░ीрд░ рдЗрддрдиा рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде рдирд╣ीं рдеा рдХिрди्рддु рдердХे рд╣ुрдП рдеे। рд╢ाрдо рдХे рд╕рдордп restricted рджрд░्рд╢рди рдХी рдЕрдиुрдорддि рдеी। рдоैं рдЙрд╕рдХे рдкрд╣рд▓े рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдмोрд▓ा рджीрдк्рддी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╕े appointment рд▓िрдпा рд╣ूँ। рдЙрдирдХे рдкैрд░ों рдоें рдмैрдардХрд░ рдоैंрдиे рд╣ाрде рдЬोреЬрдХрд░ рдХрд╣ा рдеा -рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдЖрдЬ рдоैं рдЖрдкрдХो рдЫोреЬूँрдЧा рдирд╣ीं - рдЖрдкрдХो рдХрдорд░े рдоें рдЬाрдиे рдирд╣ीं рджूँрдЧा। рдХ्рдпों рдРрд╕ा рдмोрд▓ा рдирд╣ीं рдЬाрдирддा। рд╕ेрд╡рдХ рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдмोрд▓े рдПрдХ рдШंрдЯा рд╡िрд╢्рд░ाрдо рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдм рд╡े рдк्рд░рдгाрдо рдоें рдмैрдаेंрдЧे -рдЖрдк рдЙрдирдХो рдЫोреЬ рджीрдЬिрдпे। 

    рдирд╣ीं рдЙрдирдХो рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рд╣ी рд╣ोрдЧा -рдоैं рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рднाрдЗрдпों рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рд╕рди्рджेрд╢ рд╣ै , рдЖрдкрдХो рд╣рд░ рд╕рдордп рдоिрд▓рдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рджो рдмाрдд рдмोрд▓рдиा -"рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдкुрд╕्рддрдХों рдХो рдкреЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣рдиा। рдФрд░  рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХो рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдЬिрддрдиा рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ो рд╕рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ो рдХрд░рддे рд░рд╣рдиे рдХो рдХрд╣рдиा। " рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рд╕े рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рди , рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдиे  рдЬीрд╡рди рднрд░ рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рдЗंрд╕्рдкाрдпрд░ рдХिрдпा рд╣ै рди ? рд╣рд░ рд╕рдордп рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдеे। рдоेрд░ा рджृреЭ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рд╡े рдЗрд╕ рд╕рдордп рднी рд╣ैं, рдФрд░ рдмाрдж рдХे рд╕рдордп рднी рд╣рдоाрд░ा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рд░рд╣ेंрдЧे। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рд╡े рд╣ी рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдпेंрдЧे - реР рд╢ाрди्рддि,рд╢ाрди्рддि , рд╢ांрддि। рд╣рд░िः реР рддрдд्рд╕рдд।                                                                                       

=========

[#рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХрд╡िрддा- 'рдХॉрд╕ाрдмिрдпांрдХा ' (Casabianca)...рдкाрд░्рдХ рд╕рд░्рдХрд╕ рдХे рдЙрд╕ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдШрдЯрдиा рдХा рдЬिрд╕рдХा рдЬिрдХ्рд░ рджीрдкрдХ рджा рдиे рдЕрдкрдиे рднाрд╖рдг рдоें рдХिрдпा -  "рдЙрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдирд╡рдиीрджा рдиे рдЬीрд╡рди рдирджीреж-..рдкुрд╕्рддрдХ рдкेрдЬ 119-22 рдоें  рд▓िрдЦा рд╣ै - " рдкाрд░्рдХ рд╕рд░्рдХрд╕ рдоैрджाрди рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рдЬिрд╕ рд╡िрд╢ाрд▓ рдкрдг्рдбाрд▓ рдоें рд╡рд╣ рднрд╡्рдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЗрддрдиे рджिрдиों рддрдХ рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा рдеा,....  рдЙрд╕рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЯिрдХрдЯ рдХाрдЙंрдЯрд░्рд╕ рдоें рдЯिрдХрдЯ рджेрдиा, рдмेрдЪे рдЧрдП рдЯिрдХрдЯों рдХा рд╣िрд╕ाрдм рд░рдЦрдиा рддрдеा рдмिрдХ्рд░ी рд╕े рдЖрдпे рд╕рдорд╕्рдд рд░ूрдкрдпे -рдкैрд╕ों рдХो рд╕ंрднाрд▓ рдХрд░ рд░рдЦрдиा- рдЕрд░्рдеाрдд рдХाрдЙंрдЯрд░्рд╕ рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рдоुрдЭे рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдоेрд░े рдкाрд╕ рд░ुрдкрдпों рд╕े рднрд░ी рдПрдХ рдмреЬी рд╕ी рдЭोрд▓ी рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеी -рдЬिрд╕рдоें рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдвेрд░рд╕ाрд░े рдиोрдЯ рдПрд╡ं рдЦुрджрд░ा рдкैрд╕े рдЖрджि рд░рдЦे рд╣ोрддे рдеे। рд╕्рд╡ाрдоी рднाрд╖्рдпाрдиंрдж рдЬी рдк्рд░рддिрджिрди рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиी рдЧाреЬी рд╕े рдоुрдЭे рд╡рд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪा рджेрддे рдеे, рддрдеा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдоुрдЭे рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдЖрддे рдеे। ... рдЙрд╕ рджिрди рдЯिрдХрдЯों рдХी рдЦूрдм рдмिрдХ्рд░ी рднी рд╣ुрдИ рдеी। рд░ुрдкрдпों рд╕े рднрд░ी рдПрдХ рд▓рдо्рдмी рд╕ी рдмोрд░ी рдФрд░ рдмрдЪे рд╣ुрдП рдЯिрдХрдЯों рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЦिрд░ рдоैं рдЬाрддा рднी рддो рдХрд╣ाँ ? .... рдЙрд╕ी рдмोрд░ी рдХो рд▓ेрдХрд░ рдоैं рдоंрдЪ рдкрд░ рдЪреЭ рдЧрдпा рддрдеा рдЙрд╕ी рдмोрд░ी рдХो рддрдХिрдпा рдмрдиाрдХрд░ рд╕ो рдЧрдпा। рд╕ुрдмрд╣ рдЙрд╕ рдмोрд░ी рдХो рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЦींрдЪрддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдЯ्рд░ाрдо рдкрд░ рдЪреЭ рдЧрдпा рдФрд░ рдоौрд▓ाрд▓ी рдЪрд▓ा рдЖрдпा। рдиिрдХрдЯ рдоें рд╣ी рд╕ूрд░ рдорд╣ाрд╢рдп рдХे рдордХाрди рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХा рд╢рддрд╡ाрд░्рд╖िрдХी рдСрдлिрд╕ рдеा। ..рд╡рд╣ीं рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рдордмुрдж्рдзाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдкाрд╕ рд╕ाрд░े рд░ूрдкрдпे рдЬрдоा рдХрд░рд╡ा рджिрдП। .... рдЙрд╕ рджिрди рдХी рдШрдЯрдиा рд╕े рдоुрдЭे рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫी рд╕ीрдЦ рдоिрд▓ी рдХी рдХрдаिрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднी -рдЗрддрдиा рдиिрд╢्рдЪिंрдд рд╣ोрдХрд░ рд░рд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ! (рд╕ोрдпा рднी рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै !) рдХिрд╕ी рднी рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рдШिрд░рдиे рдкрд░ рднрдп рдХा рдиाрдоो-рдиिрд╢ाрди рдирд╣ीं рд░рд╣ेрдЧा। рдХिрд╕ी рднी рдЕрднाрд╡ рдоें рдкреЬрдиे рдкрд░ рдХрд╖्рдЯрдмोрдз рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा , рдФрд░ рдЬो рднी рджाрдпिрдд्рд╡ рд╕ौंрдкा рдЧрдпा рд╣ो рдЙрд╕ рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдгрддрдпा рдкाрд▓рди рдХрд╡िрддा рдХे  'рдХैрд╕ाрдмिрдпांрдХा' рдиाрдордХ рдЙрд╕ рдЖрдЬ्рдЮाрдХाрд░ी рд▓реЬрдХे рдХी рддрд░рд╣ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдЬिрд╕рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рдХрд╣ाрдиी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХрд╡िрддा- 'Casabianca' (рдХैрд╕ाрдмिрдпांрдХा) рдХрд╡िрддा рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдЗрди рд╢рдм्рджों рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै " The poem starts: "The boy stood on the burning deck, Whence all but he had fled !" рдЙрд╕ рд╕рдЪ्рдЪी рдХрд╣ाрдиी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХैрд╕ाрдмिрдпांрдХा рдЗрддрдиा рдЖрдЬ्рдЮाрдХाрд░ी рдеा рдХि, рдЬрдм рд╕рднी рднाрдЧ рдЧрдП рдеे рд▓ेрдХिрди рдЬрд╣ाрдЬ рдХे рдЬрд▓рддे рд╣ुрдП рдбेрдХ рдкрд░ рднी рдЦреЬे рд░рд╣рдХрд░ рд╡рд╣ рд▓реЬрдХा рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХे рдЖрджेрд╢ों рдХा рдЗंрддрдЬाрд░ рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕े рдпрд╣ рдирд╣ीं рдоाрд▓ूрдо рдеा рдХि рдЙрд╕рдХे рдкिрддा рдЕрдм рдЬीрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ैं।рдЬрд╣ाрдЬ рдоें рдЖрдЧ рд▓рдЧ рдЧрдпी рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЬिрд╕े рдЬрд╣ाँ рдЦреЬे рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ो, рдЙрд╕े рд╡рд╣ीं рдЦреЬा рд░рд╣рдиा рд╣ोрдЧा। рдЖрдЧ рд╕े рдбрд░рдХрд░ рднाрдЧрдиा рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рдпрджि рд╣рдо рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ो рдЧрдП - рддो рдЙрд╕ी рдоें рд╣ै рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж (рдмृрд╣рдж рдЖрдирди्рдж) !" [(рдЬीрд╡рди рдирджीреж- рдкेрдЬ 119 -... [42] рд╡िрд╡ेрдХ-рдЬीрд╡рди рдм्рд▓ॉрдЧ - 31 рдЬुрд▓ाрдИ 2010" рдХрд░्рддрд╡्рдп рдиिрд╖्рдаा "рдиोрдЯ рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ рд╕ाрднाрд░ //'рдХॉрд╕ाрдмिрдпांрдХा ' ]  

>>Vivekananda: His Call to the Nation  (Paperback-Ratings 5 & Best Reviews) :

"It is the Best Book I have ever read, and still keep reading..! It's really a wonderful inspiring book everybody should read. It's an extraction of Swami Vivekananda's Complete Works. I can say it's The Bhagavat of Hindus, the Quran for Muslims, and the Holy Bible for Christians.

Contents:

1. A Brief Life of Swami Vivekananda : рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЬीрд╡рдиी। 

2. Faith and strength : рд╢्рд░рдж्рдзा рдФрд░ рдмрд▓ 

3. Powers of the Mind : рдорди рдХी рд╢рдХ्рддिрдпाँ 

4. Man the Maker of His Destiny : рдордиुрд╖्рдп -рдЕрдкрдиा рднाрдЧ्рдпрдиिрд░्рдоाрддा।  

5. Education And Society : рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ 

6. Serve Man As God : рдордиुрд╖्рдп рдХी рдИрд╢्рд╡рд░рднाрд╡ рд╕े рд╕ेрд╡ा 

7. Religion and Ethics : рдзрд░्рдо рдФрд░ рдиीрддि 

8. India: Our Motherland : рд╣рдоाрд░ी рдоाрддृрднूрдоि рднाрд░рдд 

9. Other Exhortations : рд╡िрд╡िрдз рдЙрдкрджेрд╢ 

10. Context list (References) рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी

This is the best guide to make everyone realize their strengths oneself. Though there are translations available I suggest you read this book in your mother tongue with the English edition also. Swami Vivekananda Says "Never Say No. Never Say I can't even time and space are nothing compared to your nature. You can do anything and everything. You are Almighty..!"

There cannot be any other book better than this for the whole of humanity, particularly for the young generation. The book will serve the young mind to develop into a noble human being who will be able to live a life of contentment and will be able to contribute towards the welfare of humanity.

To build a Selfless youth and to lead the future one must read and make your friends read this book..! Get charged with the inspiring words of a great soul.

(Jagadish Appana Seo/Sep, 2013)

[1970 рдоें рдиाрдЧрдкुрд░ рд╕े рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдоें  рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ "рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж - рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдЖрд╣्рд╡ाрди" рдХा рдоूрд▓्рдп рдЕрднी 15 рд░ुрдкрдпा рд╣ै। [ask why CW not available on Internet? рдмंрдЧाрд▓ी, рдорд░ाрдаी, рдЧुрдЬрд░ाрддी рдоें рд╡िреж рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ै, рддो рдиाрдЧрдкुрд░-рдЧोрд╡ा рд╕े рд╣िрди्рджी рдоें рдХ्рдпों рдирд╣ीं рд╣ै ?]

===============











рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें